Τεστ νοημοσύνης: Πώς γίνονται και σε τι ωφελούν;

Τα τεστ νοημοσύνης είναι μια μέθοδος αξιολόγησης γνωστικών ικανοτήτων, όπως η λογική, η μνήμη, η κατανόηση, η ταχύτητα επεξεργασίας. Μέσα από τις δοκιμασίες και τα σταθμισμένα αποτελέσματα τους υπολογίζεται ένας αριθμός που αντιπροσωπεύει τον Δείκτη Νοημοσύνης (Intelligence Quotient, IQ), σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.  Σκοπός της μέτρησης είναι να εντοπίσει κανείς τα δυνατά και αδύνατα σημεία του, ώστε να βοηθηθεί μεταξύ άλλων στην επαγγελματική του καθοδήγηση, ενώ στους ανήλικους είναι σημαντικό εργαλείο για να εντοπιστούν μαθησιακές δυσκολίες. 

Αρκετά είναι τα τεστ που διατίθενται δωρεάν στο διαδίκτυο, τα οποία μπορούν να προσφέρουν μια γρήγορη εκτίμηση, ωστόσο δεν είναι επιστημονικά έγκυρα. Η διενέργεια ενός ολοκληρωμένου τεστ νοημοσύνης περιλαμβάνει έναν εξεταστή (συνήθως ψυχολόγο) που παρέχει πληροφορίες σχετικά με την διαδικασία, χρονομετρά την διάρκεια και ερμηνεύει τα αποτελέσματα βάση προτύπων που έχουν προκύψει από στατιστικά δεδομένα. 

Υπάρχουν διάφορα τεστ που χρησιμοποιούνται για διαφορετικούς σκοπούς και ηλικιακές ομάδες. Ορισμένα από τα πιο αξιόπιστα θεωρούνται το Raven’s Progressive Matrices, κυρίως για την μέτρηση της μη λεκτικής νοημοσύνης, το Stanford-Binet Intelligence Scales, που προτιμάται για διαφορετικές ηλικίες και εξειδικευμένες αξιολογήσεις και το Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS) που περιλαμβάνει λεκτικές και μη λεκτικές ασκήσεις για την αξιολόγηση πολλών πτυχών της νοημοσύνης ενηλίκων, καθώς και η αντίστοιχη έκδοση του για παιδιά Wechsler Intelligence Scale for Children (WISC).

Παίρνοντας, λοιπόν, ως παράδειγμα πιο αναλυτικά τεστ όπως το WISC, βλέπουμε πως εξετάζεται μια πληθώρα δεικτών με σκοπό να μετρήσει διαφορετικές πλευρές της νοημοσύνης. Συγκεκριμένα αξιολογούνται πέντε βασικοί δείκτες:

Λεκτική Κατανόηση 

Αφορά την λεκτική συλλογιστική ικανότητα, εξετάζοντας την κατανόηση εννοιών και τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από το περιβάλλον. Χρησιμοποιούνται δοκιμασίες όπου ο εξεταζόμενος καλείται να δώσει τον ορισμό λέξεων αυξανόμενης δυσκολίας και να βρει εννοιολογικές ομοιότητες σε ζεύγη λέξεων.

Οπτικοχωρική Αντίληψη 

Αφορά την ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να χειριζόμαστε οπτικές πληροφορίες, όπως η σχέση μεταξύ αντικειμένων και περιβάλλοντός. Προϋποθέτει νοητική επεξεργασία χωρικών σχέσεων, αλλά και γενική ικανότητα συλλογισμού. Οι δοκιμασίες αφορούν την αναπαράσταση σχεδίων από χρωματισμένους κύβους και την επίλυση οπτικών γρίφων.

Ρέοντας Συλλογισμός

Αφορά την γενική συλλογιστική ικανότητα, μετρώντας τον επαγωγικό συλλογισμό, τον ποσοτικό συλλογισμό, την αφηρημένη σκέψη. Χαρακτηριστικές δοκιμασίες τα γραφήματα βάρους και οι μήτρες, όπου καλείται ο συμμετέχων να επιλέξει το κομμάτι που λείπει από ένα σύνολο σχεδίων. 

Εργαζόμενη Μνήμη

Πρόκειται για την ικανότητα να διατηρούμε και να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες για σύντομο χρονικό διάστημα, ενώ εκτελούμε πολύπλοκες γνωστικές εργασίες, όπως η επίλυση προβλημάτων ή η λήψη αποφάσεων. Οι δοκιμασίες αφορούν την μνήμη αριθμών και την μνήμη εικόνων, και προϋποθέτουν φυσικά προσοχή και συγκέντρωση.

Ταχύτητα Επεξεργασίας

Αφορά την ικανότητα του εγκεφάλου να επεξεργάζεται, να κατανοεί και να ανταποκρίνεται σε πληροφορίες γρήγορα και αποτελεσματικά. Στην δοκιμασία της αποκωδικοποίησης ο συμμετέχων καλείται να αντιστοιχίσει σύμβολα σε συγκεκριμένους αριθμούς σε συγκεκριμένο χρόνο, ενώ στην δοκιμασία της αναζήτησης συμβόλων να εντοπίσει τα επαναλαμβανόμενα σύμβολα. 

Καμπύλη κατανομής WISC V

Για τον υπολογισμό του γενικού δείκτη, δίνονται επιπρόσθετα δοκιμασίες που εξετάζουν ένα ευρύ φάσμα γενικών γνώσεων κλιμακώμενης δυσκολίας, την κατανόηση σε γενικές αρχές και κοινωνικές καταστάσεις μέσα από υποθετικά σενάρια και την μαθηματική λογική, όπου δίνονται αριθμητικά προβλήματα για να λυθούν νοερά σε συγκεκριμένο χρόνο. 

Ένας μέσος δείκτης IQ είναι περίπου 100, εκεί όπου υπολογίζεται πως βρίσκεται η πλειοψηφία. Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, πως τα τεστ νοημοσύνης δεν συνυπολογίζουν ικανότητες όπως η συναισθηματική νοημοσύνη, η δημιουργικότητα ή η επιδεξιότητα σε χειρονακτικές εργασίες. Στοιχεία, δηλαδή, που μπορούν να συνεισφέρουν στην επιτυχημένη πορεία ενός ανθρώπου.