Πείραμα του Asch: Όταν η κρίση των πολλών μας κάνει να συμμορφωθούμε

Κάτω από ποιες συνθήκες μπορεί η πλειοψηφία να επηρεάσει την κρίση των ατόμων; Πόσο μας επηρεάζει η άποψη των πολλών, ακόμα και όταν είναι προφανώς λανθασμένη; Το ζήτημα αυτό απασχόλησε τον ψυχολόγο Solomon Asch, οδηγώντας τον σε μια σειρά πειραμάτων. Πίστευε πως τα άτομα κατασκευάζουν μια νόρμα με βάση τη συμπεριφορά των άλλων ανθρώπων για να καθορίσουν τι συνιστά σωστή και κατάλληλη συμπεριφορά για τους ίδιους και θέλησε να αποδείξει την δύναμη της συμμόρφωσης. 

Πώς διεξήχθη το πείραμα;

Στα πειράματα συμμετείχαν άντρες φοιτητές σε ομάδες των επτά ως εννιά ατόμων, νομίζοντας πως συμμετέχουν σε μια δοκιμασία οπτικής ευκρίνειας. Στην ομάδα παρουσιαζόταν μια καρτέλα με μια πρότυπη γραμμή, που αποτελούσε το μέτρο σύγκρισης, και ένα σετ τριών γραμμών, εκ των οποίων η μία είχε το ίδιο μήκος με την πρότυπη, και οι άλλες δύο σαφώς διαφορετικό. Τα μέλη της ομάδας καθόταν σε ημικύκλιο και, ο καθένας με την σειρά του, έπρεπε να απαντήσει φωναχτά και δημόσια ποια από τις τρεις γραμμές σύγκρισης ήταν η ίση. Η εύκολη αυτή αναγνώριση έπρεπε να γίνει σε συνολικά 18 δοκιμασίες. 

Δείγματα γραμμών που χρησιμοποιήθηκαν στο πείραμα

Στην πραγματικότητα, μόνο ένα άτομο ήταν πραγματικά ανυποψίαστος συμμετέχων. Οι υπόλοιποι ήταν πειραματικοί συνεργοί, με οδηγίες να δίνουν ομόφωνα λανθασμένες απαντήσεις στις 12 από τις 18 δοκιμασίες. Στις υπόποιπες 6, 2 στην αρχή και 4 ενδιάμεσα, οι συνεργοί έδιναν σωστές απαντήσεις. Και το πραγματικό ζητούμενο ήταν το πώς θα αντιδράσει το άτομο, που κατά κανόνα καθόταν τελευταίος και εξέφραζε την κρίση του αφότου είχε εκτεθεί στην κρίση των υπολοίπων.  

Τα αποτελέσματα ήταν πολύ ενδιαφέροντα. Το 25% περίπου των συμμετεχόντων παρέμενε ακλόνητα ανεξάρτητοι καθ' όλη τη διάρκεια τους πειράματος, 50% περίπου συμμορφώνονται σε έξι ή περισσότερες δοκιμές με την πλειοψηφία που έδινε λανθασμένες εκτιμήσεις, και 5% συμμορφώνονται και στις δώδεκα πειραματικές δοκιμές. Το μέσο ποσοστό συμμόρφωσης ήταν 33%. 

Γιατί συμμορφώθηκαν;

Ακόμα μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ερμηνείες των συμμετεχόντων για την κρίση τους, όπως αυτές καταγράφηκαν από τον Asch μετά το πέρας του πειράματος. Όλοι ανέφεραν ότι αρχικά ένιωσαν αβεβαιότητα και αμφιβολία για τις ικανότητες εκτίμησής τους ως συνέπεια της διαφωνίας μεταξύ εκείνων και της ομάδας, συναισθήματα που σταδιακά εξελίχθηκαν σε αμηχανία, φόβο επίκρισης και συναισθήματα άγχους, μέχρι και μοναξιά. 

Οι περισσότεροι γνώριζαν ότι έβλεπαν τα πράγματα διαφορετικά από την ομάδα, αλλά ένιωθαν ότι οι αντιλήψεις μπορεί να ήταν ανακριβείς και ότι η ομάδα είχε δίκιο στην πραγματικότητα. Άλλοι δεν πίστευαν ότι η ομάδα είχε δίκιο, αλλά απλώς συμφώνησαν με την ομάδα για να μην ξεχωρίσουν και να μην απομονωθούν. Μια μικρή μειονότητα ανέφερε ότι όντως είδε τις γραμμές όπως τις έβλεπε η ομάδα. 

Αυτές οι παρατηρήσεις οδήγησαν σε μια διάκριση μεταξύ δημόσιας συμμόρφωσης (όπου κάποιος δεν αμφισβητεί μεν την ορθότητα της κρίσης του, αλλά συμμορφώνεται προκειμένου να μην διαφέρει από την ομάδα) και της ιδιωτικής συμμόρφωσης (όπου κάποιος συμμορφώνεται με τη γνώμη της πλειονότητας αμφισβητώντας τη δική του κρίση). 

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί πως σε μια άλλη εκδοχή του πειράματος, όπου η επιρροή προερχόταν από έναν μόνο συνεργό, οι συμμετέχοντες όχι μόνο δεν συμμορφώνονταν αλλά γελούσαν απροκάλυπτα με τη συμπεριφορά του, δείχνοντας πως όταν απουσιάζει ο φόβος της κοινωνικής απόρριψης, η επιρροή μειώνεται δραστικά.