Έκθεση "Εκφυλισμένη Τέχνη": Όταν ο ναζισμός θέλησε να αφανίσει τον μοντερνισμό

Την άνοδο του Adolf Hitler στην εξουσία ακολούθησαν δράσεις που σκόπευαν να "καθαρίσουν" τον πολιτισμό από τον εκφυλισμό. Σύμφωνα με τους Ναζί ο μοντερνισμός, που όρθωνε σθεναρές αντιδράσεις στις αξίες του ρεαλισμού, είχε βαθιές εβραϊκές και κομμουνιστικές επιρροές, έτσι έθετε σε κίνδυνο την δημόσια τάξη. Η πολιτιστική πολιτική του Ράιχ σχεδιάστηκε για να απομακρύνει τους μοντέρνους καλλιτέχνες, τους διδάσκοντες και τους επιμελητές με μοντερνιστικές τάσεις από τις θέσεις του γερμανικού κόσμου της τέχνης, αντικαθιστώντας τους με μέλη του ναζιστικού κόμματος. 

Μέχρι το 1933 ο γερμανός Υπουργός της Προπαγάνδας, Joseph Goebbels, είχε ήδη διατυπώσει τις οδηγίες που θα έπρεπε να ακολουθήσουν οι καλλιτέχνες ώστε τα έργα τους να μπορούν να εκτίθενται και να πωλούνται. Ζητούμενο ήταν η παραστατική τέχνη, με θεματολογία που σκιαγραφεί τη ζωή και τις αρετές του λαού, ενώ γίνεται εύκολα αντιληπτή. Η τέχνη του Τρίτου Ράιχ θα έπρεπε να παρουσιάζει την αρμονία και την ομορφιά, όπως εκφράστηκαν μέσα από το κλασικό ιδεώδες, χωρίς να αφήνει καθόλου χώρο στην προσωπική έκφραση του δημιουργού, που κέντριζε το ενδιαφέρον των πρωτοποριακών κινημάτων στις αρχές του 20ου αιώνα. Έτσι, τόσο στη ζωγραφική και τη γλυπτική όσο και στην αρχιτεκτονική υιοθετήθηκαν οι αρχές του νεοκλασικισμού. 

Arno Breker, Το κόμμα, 1945
Ο Breker υπήρξε ο πλέον δημοφιλής γλύπτης του Τρίτου Ράιχ
και μέλος του Εθνοσοσιαλιστικού Κόμματος.

Το καθεστώς κατηγοριοποιούσε όσα έργα αψηφούσαν τις οδηγίες ως "εκφυλισμένη τέχνη". Ο όρος χρησιμοποιήθηκε ευρέως και υποδείκνυε πως οι καλλιτέχνες που παρουσίαζαν μια διαστρεβλωμένη θεώρηση του κόσμου σχετίζονταν με την εγκληματικότητα, την ανηθικότητα, τις σωματικές και ψυχικές αναπηρίες. Χιλιάδες έργα μοντερνιστών κατασχέθηκαν, μεταξύ αυτών του Nolde, του Kirchner, του Matisse, του Picasso και πολλών άλλων. 

Με περισσότερα από 600 από αυτά διοργανώθηκε το 1937 στο Μόναχο η έκθεση "Εκφυλισμένη Τέχνη" (Entartete Kunst), που περιόδευσε σε ολόκληρη την Γερμανία, με σκοπό τον χλευασμό και τη δυσφήμιση της μοντέρνας τέχνης. Έργα εκπροσώπων του κυβισμού, του εξπρεσσιονισμού, του ντανταϊσμού, της αφηρημένης τέχνης εκτέθηκαν σε έναν στενό χώρο, με χαοτική διαρρύθμιση και ελλειπή φωτισμό, κρεμασμένα με σπάγγο, άλλα χωρίς κορνίζα και άλλα χωρίς λεζάντες. Στον ίδιο χώρο εκτέθηκαν και έργα τροφίμων σε ψυχιατρικά ιδρύματα, όπως τα έργα της συλλογής Prinzhorn, σε μια σύγκριση που σκόπευε να αποδείξει την κοινή τους υποδεέστερη φύση, ως δημιουργήματα παρανοϊκών εγκεφάλων. Στους τοίχους είχαν γραφεί συνθήματα, όπως: "Η τρέλα γίνεται μέθοδος" ή "Πώς τα άρρωστα μυαλά έβλεπαν την φύση". Δίπλα σε πολλά έργα υπήρχαν και ταμπέλες που ανέφεραν πόσα χρήματα ξόδεψε το εκάστοτε μουσείο προκειμένου να τα αποκτήσει. Επιπλέον, καθώς αυτή η τέχνη μπορούσε να προκαλέσει μόνο αποτροπιασμό, και λόγω του επιβλαβούς της χαρακτήρα δεν επιτρεπόταν η είσοδος σε ανήλικα. 

Ο Joseph Goebbels στην έκθεση Εκφυλισμένη Τέχνη, 1937, Βερολίνο

Ταυτόχρονα με την "Εκφυλισμένη Τέχνη" στο Μόναχο οργανώθηκε και η "Μεγάλη Γερμανική Έκθεση" (Grosse Deutsche Kunstausstellung) σε ένα κοντινό, ευρύχωρο κτήριο. Στόχος της ήταν να προβάλει, στον αντίποδα, τα υγιή και όμορφα εικαστικά πρότυπα που προωθούσε το καθεστώς. Η προσέλευση του κοινού καταγράφηκε αντίθετη από το προσδοκώμενο. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 1 εκατομμύριο άνθρωποι επισκέφθηκαν τα εκφυλισμένα έργα, ενώ η Μεγάλη Γερμανική Έκθεση  προσέλκυσε λιγότερους από 500.000 επισκέπτες.

*Κεντρική φωτογραφία :  Οι επισκέπτες παρακολουθούν την έκθεση «Εκφυλισμένη Τέχνη» στο Μόναχο τον Ιούλιο του 1937. Μεταξύ άλλων είναι ορατά έργα των Lovis Corinth και Franz Marc. Πηγή: Holocaust Encyclopedia