Πότε ξεκινούν οι αναμνήσεις μας;

Η ερώτηση "Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θυμάσαι;" κρύβει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τον καθένα μας, καθώς η βρεφική μας ηλικία αποτελεί μυστήριο. Μήπως κάποιες από τις μωρουδιακές μας αναμνήσεις προέρχονται μόνο από ιστορίες που μας αφηγήθηκαν οι γονείς μας; Υπάρχουν κρυμμένες κάπου στο μυαλό μας όλες αυτές οι μνήμες που δεν μπορούμε να ανακαλέσουμε; Πότε γίνεται αυτή η "επανεκκίνηση" στον εγκέφαλό μας;

Για την απώλεια των πρώιμων, αυτοβιογραφικών μας αναμνήσεων ευθύνεται αυτό που ονομάζεται βρεφική ή παιδική αμνησία. Πρόκειται για την αδυναμία των ενηλίκων να ανακαλέσουν μνήμες πριν την ηλικία των 2-3 ετών, αλλά και την αποσπασματική ανάκληση γεγονότων που συνέβησαν μεταξύ 3 και 7 ετών. Ο όρος αμνησία επιλέχθηκε καθώς φαίνεται πως κατά την διάρκεια των πρώτων αυτών ετών της ζωής τους τα παιδιά διατηρούν μνήμες από όσα ζουν, μετά όμως είναι σαν να χάνουν την πρόσβαση σε αυτές. Για παράδειγμα, ένα παιδί 4 ετών θυμάται μια εκδρομή που πήγε την περασμένη χρονιά και μπορεί να  αφηγηθεί λεπτομερώς γεγονότα, φτάνοντας όμως στα 7 έτη οι μνήμες ξεκινάν να φθίνουν. Στα επόμενα χρόνια ξεχνιούνται, ενώ παράλληλα αρχίζουν να δημιουργούνται μακροχρόνιες αναμνήσεις.

Δεν είναι ακόμα απολύτως σαφές γιατί οι πρώτες αναμνήσεις είναι τόσο εύθραυστες, αλλά οι μελετητές συγκλίνουν στο ότι οφείλεται στην ανωριμότητα του εγκεφάλου κατά τη βρεφική και πρώιμη παιδική ηλικία. Οι εγκεφαλικές δομές που απαιτούνται για τη δημιουργία, αποθήκευση και ανάκληση αναμνήσεων απαιτούν ωρίμανση, που είναι ανέφικτο να υπάρχει στα πρώτα χρόνια της ζωής μας. Με αυτήν την εξήγηση, στην πραγματικότητα δεν μιλάμε για απώλεια των αναμνήσεων με την πάροδο του χρόνου (η εξήγηση της λήθης που είχε προτείνει ο Φρόιντ), αλλά μάλλον έλλειψη αποθήκευσης αυτών των αναμνήσεων εξ' αρχής. 

Πόσο σημαντικές είναι αυτές οι αναμνήσεις;

 

Οι αναμνήσεις από την πρώιμη ζωή μας είναι απρόσιτες και παράλληλα καθοριστικές για τον εαυτό μας, την εξέλιξή μας, την ψυχική μας υγεία. Ο τρόπος που βιώνουμε τον κόσμο στις πρώτες μας επαφές μαζί του, χαράζει σε μεγάλο βαθμό τον δρόμο για το τι άνθρωποι θα γίνουμε. Από εκείνες τις εμπειρίες διαμορφώνονται οι βασικές μας αξίες, οι φόβοι, οι αντιδράσεις που μετέπειτα θα θεωρούμε αυθόρμητες. Η απουσία νοητικών εικόνων από όσα μας συμβαίνουν στα χρόνια αυτά, δυσχαιρένουν αρκετά το να γνωρίσουμε τον εαυτό μας. 

Παραμένει ασαφές πώς ένας εγκέφαλος που δεν είναι ακόμη σε θέση να συγκρατήσει μνήμες, μπορεί να ασκήσει μια τόσο μακροχρόνια και σημαντική επιρροή. Το κλειδί, όμως, φαίνεται να κρύβεται στα συναισθήματα. Μπορεί να μην θυμόμαστε σκηνές από τα γεγονότα, μεταφέρουμε όμως το συναισθηματικό περιεχόμενο των εμπειριών σε ό,τι μπορούμε να παραλληλίσουμε με αυτά καθ' όλη την διάρκεια της ζωής μας. 

Ενδιαφέρον θα έχει να δούμε πώς και αν θα αλλάξουν τα δεδομένα της παιδικής αμνησίας στις επόμενες γενιές, λόγω της συνήθειας των σημερινών γονιών να μαγνητοσκοπούν πολλές στιγμές από τα πρώτα χρόνια των παιδιών τους. Μπορεί να λειτουργήσει σαν μια "αντικατάσταση" των χαμένων αναμνήσεων;