Παυσανίας: ο travel blogger της αρχαιότητας!

Ο Παυσανίας ήταν περιηγητής και γεωγράφος της ρωμαϊκής εποχής, συγγραφέας του έργου Ελλάδος Περιήγησις. Πρόκειται για 10 λεπτομερή, ταξιδιωτικά βιβλία, γραμμένα μεταξύ 150 μ.Χ. και 180 μ.Χ., στα οποία παρουσιάζονται 20 και πλέον χρόνια περιηγήσεων και έρευνας σε σημεία ενδιαφέροντος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.

Γεννημένος στη Μικρά Ασία, που ανήκε τότε  στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ο Παυσανίας εκτιμούσε βαθιά την ελληνική καταγωγή και ταυτότητα του, θαυμάζοντας τον πολιτισμό και την -τότε σχετικά πρόσφατη- ιστορία της. Η Περιήγησις του είχε στόχο να γνωρίσει ο ίδιος σε βάθος την χώρα των προγόνων του, να βιώσει σαν εμπειρία την περιπλάνηση στο παρελθόν της, αλλά και να την μεταφέρει σε μελλοντικούς επισκέπτες. Ακόμα και χιλιάδες χρόνια μετά!

Η Ελλάδος Περιήγισης παρουσιάζει μια μακριά, ελικοειδή πορεία στις πόλεις της Πελοποννήσου, και της νοτιοανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Κάθε ένα από τα βιβλία είναι αφιερωμένο σε διαφορετική περιοχή. Ο Παυσανίας ξεκινά την περιοδεία του με τα Αττικά (Τόμός I), με ιδιαίτερη βαρύτητα φυσικά να δίνεται στην πόλη της Αθήνας και γύρω περιοχές της όπως ο Μαραθώνας, η Ελευσίνα κ.α. Στον δεύτερο τόμο, τα Κορινθιακά (II) οι περιγραφές καλύπτουν την κορινθιακή περιοχή -Κόρινθο, Σικυωνία κ.α.- αλλά συμπεριλαμβάνονται και οι Αργολικές περιοχές, όπως Μυκήνες, Άργος κ.α. Επόμενη "στάση" τα Λακωνικά (Τόμος III) με αναφορές σε πόλεις όπως η Σπάρτη και το Γύθειο, αλλά και στις χερσονήσους του Πάρνωνα και του Ταΰγετου. Το ταξίδι του συνεχίζεται στα Μεσσηνιακά (Τόμος IV), όπου παρουσιάζονται οι Φαρές, η Μεσσήνη, η Πύλος και άλλες πόλεις. Στους επόμενους δύο τόμους, αυτούς των Ηλειακών (V, VI) ο Παυσανίας περιγράφει πόλεις όπως η Ήλιδα και η Κυλλήνη, ενώ αναφέροντας την Άλτις, εστιάζει στους αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες που διοργανώνονταν εκεί. Συνεχίζει με τα Αχαϊκά (Τόμος VII), όπου περνάει μεταξύ άλλων από Αρόη, Πάτρα, Αίγιο, Βούρα, για να ολοκληρώσει την περιήγηση του στην Πελοπόννησο με τα Αρκαδικά (Τόμος VIII) και πόλεις όπως η Μαντίνεια, η Θέλπουσα κ.α. Ο επόμενος τόμος του μετακινείται στην Στερεά Ελλάδα, με τα Βοιωτικά (Τόμος IX) να αναφέρονται σε πόλεις όπως η Θήβα, η Αυλίδα, η Κορώνεια, η Λιβαδειά. Τέλος, στα Φωκικά (Χ) περιγράφονται μεταξύ άλλων η Αμφίκλεια, η Άμφισσα, η Ναύπακτος, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η περιγραφή των Δελφών. Στην Φωκίδα το ταξίδι του Παυσανία τερματίζει, με κάποιους μελετητές να θεωρούν πως εκεί ήθελε να το ολοκληρώσει και άλλους να πιστεύουν πως η πορεία του διακόπηκε λόγω θανάτου.

Χάρτης με τους τόμους της Ελλάδος Περιήγησις

Η Ελλάδος Περιήγησις παρουσιάζει μια πορεία -πιστεύεται πως προέκυψε από πολλά μικρά ταξίδια και όχι ένα ενιαίο, πολυετές-, αλλά δεν πρόκειται απλά για ένα δρομολόγιο, έναν τύπου χάρτη, με πληροφορίες για δρόμους, κόμβους, οικισμούς και πανδοχεία. Αντανακλά την εντύπωση ενός αρχαίου ταξιδιώτη για την γεωγραφία και τον πολιτισμό της κάθε περιοχής. 

Ο Παυσανίας σε όλα του τα ταξίδια παρουσιάζει τα σημαντικότερα αξιοθέατα, δείχνοντας ιδιαίτερο ζήλο για μνημεία -γλυπτικής, ζωγραφικής, αρχιτεκτονικής-, που μπορεί να τράβηξαν την προσοχή του λόγω του διάσημου δημιουργού τους ή κάποιας ξεχωριστής τεχνικής ή της σύνδεσης με κάποια ιστορία. Δεν μένει, όμως, στην επιφάνεια. Αυτό που καθιστά πολύ ενδιαφέρουσες τις περιγραφές του είναι η προσπάθεια του να συνδέσει τα μνημεία με την ιστορία τους, να εντοπίσει το πώς εξηπηρετούσαν θρησκευτικά τελετουργικά ή πεποιθήσεις, να παρουσιάσει μαζί τους μυθολογίες, ιεροτελεστίες, έθιμα ή θρύλους της λαογραφίας, να κάνει μια ανασκόπηση της κοινωνίας που τα παρήγαγε. 

 

Και ο όγκος πληροφοριών που προσέφερε είναι εντυπωσιακός. Όντας πολύ παρατηρητικός, κατέγραψε λεπτομέρειες που καθοδήγησαν σωστά αρχαιολογικές έρευνες για ανασκαφές μνημείων, αλλά έδωσαν και ερμηνείες σε ανακαλύψεις. Χωρίς τις Περιηγήσεις του Παυσανία πολλά από τα μνημεία της αρχαίας Ελλάδας θα παρέμεναν για εμάς αινίγματα. Χαρακτηριστικότερα σημεία, στα οποία η συμβολή των πληροφοριών του ήταν καταλυτικής σημασίας, η Ολυμπία και οι Δελφοί.

Τα βιβλία του έχουν απλό τρόπο γραφής και ανεπεξέργαστο ύφος, με περιγραφές λεπτομερείς και ακριβείς. Αποδέχεται πλήρως την άγνοιά του σε σημεία που δεν βρήκε όσα θα ήθελε, ενώ δηλώνει απόλυτη βεβαιότητα για όσα γνωρίζει από προσωπική εμπειρία, δηλώντας αδιαπραγμάτευτα "ἰδὼν οἶδα". Ήταν, σίγουρα, ένας έμπειρος ταξιδιώτης, που μπορούσε να προβλέψει πιθανά ερωτήματα ενός επισκέπτη, αλλά και να βρει τις απαντήσεις. Δίνει την εντύπωση πως συνομιλεί με ντόπιους, που γνωρίζουν την ιστορία της περιοχής, για να συλλέξει πληροφορίες, ενώ σε άλλες περιπτώσεις τις αντλεί από επαγγελματίες τουριστικούς οδηγούς ή εξηγηταί, όπως τους αποκαλεί. 

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το πώς οι σύγχρονοί του προετοιμάζονταν για ένα ταξίδι, αλλά φαίνεται πως ο Παυσανίας περίμενε πως κάποιοι αναγνώστες θα είχαν το βιβλίο του μαζί τους κατά την διάρκεια της επίσκεψης, έτσι τους δίνει οδηγίες και προτάσεις, όπως ένας σημερινός τουριστικός οδηγός ή ένας travel blogger.