Είμαστε ψηφιακά αναλφάβητοι;

Τις τελευταίες δεκαετίες η χρήση δικτύων και ψηφιακών προγραμμάτων αναπτύχθηκε ραγδαία. Κινητά τηλέφωνα, υπολογιστές και διαδίκτυο, έθεσαν την καθημερινότητα μας σε νέες βάσεις, αλλάζοντας για πάντα τον τρόπο που παίζουμε, επικοινωνούμε, ενημερωνόμαστε, δουλεύουμε, εκπαιδευόμαστε, τακτοποιούμε πληρωμές. Μην έχοντας, σε αρκετές περιπτώσεις, άλλη επιλογή όλοι μας καλούμαστε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα.

Μεταξύ άλλων, αυτή η τεχνολογική έκρηξη διαμόρφωσε και μια νέα μορφή αναλφαβητισμού, που δεν σχετίζεται πλέον μόνο με την ανικανότητα γραφής και ανάγνωσης, αλλά με την αδυναμία αποτελεσματικής διασύνδεσης. Ενώ ο κλασικός αναλφαβητισμός, στις χώρες του λεγόμενου Δυτικού κόσμου έχει ελαχιστοποιηθεί, λόγος γίνεται για τον «τεχνολογικό ή ψηφιακό αναλφαβητισμό». Πρόκειται για την έλλειψη δεξιοτήτων για δημιουργία, αξιολόγηση και εύρεση πληροφοριών μέσω ψηφιακών τεχνολογιών.

Ποιοι είναι ψηφιακά αναλφάβητοι;

Ψηφιακά αναλφάβητος νοείται όποιος δεν είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει την ψηφιακή τεχνολογία και τις εφαρμογές της στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην επικοινωνία, αλλά και να κατανοήσει στοιχεία της αναπτυσσόμενης τεχνολογικά κοινωνίας που επηρεάζουν τη ζωή του. 

Σε αυτούς φυσικά, περιλαμβάνονται όσοι δεν έχουν μάθει τα βασικά της ανάγνωσης, της γραφής ή της αριθμητικής, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του ψηφιακού περιεχομένου είναι σε γραπτή μορφή. Συγκαταλέγονται, όμως, και όσοι απέχουν αυτοβούλως από τον ψηφιακό πολιτισμό, λόγω απροθυμίας ή εναντίωσης στην νέα πραγματικότητα.

Από την άλλη πλευρά, όσον αφορά αυτούς που ασχολούνται με τις νέες τεχνολογίες, είναι σημαντικό να διασαφηνιστεί πως ψηφιακα αναλφάβητος είναι και κάποιος που τις χρησιμοποιεί για απλές λειτουργίες, όπως πληκτρολόγηση και εκτύπωση εγγράφων. Η περιορισμένη γνώση που απαιτείται, για παράδειγμα, για τις ανάγκες ψυχαγωγίας δεν συναπάγεται τον ψηφιακό γραμματισμό, ο οποίος αφορά αναπτυγμένες δεξιότητες διαχείρισης των ψηφιακών πληροφοριών και πλήρη ικανότητα να αξιοποιήσει κανείς όλες τις δυνατότητες που του προσφέρει ο ψηφιακός κόσμος. Αυτό το φάσμα δημιουργεί συχνά παρανοήσεις, με αρκετούς ψηφιακά αναλφάβητους να μην έχουν επίγνωση της αδυναμίας τους. 

Το ψηφιακό χάσμα

Στις ολοένα και πιο ψηφιοποιημένες κοινωνίες άτομα χωρίς ή με περιορισμένη πρόσβαση στις νέες τεχνολογίες μπορεί να παραμείνουν στο περιθώριο, δημιουργώντας ένα χάσμα. 

Οι ψηφιακές ανισότητες συχνά καθρεφτίζουν κοινωνικοοικονομικά ζητήματα, καθώς προκείπτουν από έλλειψη πρόσβασης σε εξοπλισμό και πόρους. Αυτό κλιμακώνεται από την ανισότητα για προηγμένες τεχνολογικές συσκευές, ανάμεσα δηλαδή σε όσους έχουν ή δεν έχουν τη δυνατότητα να αγοράζουν τα "τελευταία μοντέλα", μέχρι το χάσμα μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών, με τις δεύτερες να μειονεκτούν σε εξοπλισμούς και συνδέσεις, φτάνοντας έως το σχεδόν αγεφύρωτο χάσμα μεταξύ των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών.

Συχνότερο αποτέλεσμα του ψηφιακού χάσματος ήταν η δημιουργία ανισοτήτων στην εύρεση εργασίας, καθώς οι λιγότερο εξοικειωμένοι με την τεχνολογία δεν μπορούσαν να είναι το ίδιο ανταγωνιστικοί. Προσφάτα όμως, η κατάσταση φαίνεται να αλλάζει ασταμάτητα. Οι ψηφιακά αναλφάβητοι σταδιακά μειονεκτούν στην πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες, δημόσιες υπηρεσίες, ακόμα και στην εκπαίδευση, μετατρέποντας σταδιακά το ψηφιακό χάσμα σε βαθιά κοινωνικό.

Άνθρωποι με βασικές ψηφιακές δεξιότητες 2021 (ηλικίας 16-74)
Γράφημα Eurostat

Οι ψηφιακά αναλφάβητοι Έλληνες

Η κατάσταση στην χώρα μας δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντική. Σε έρευνες που δημοσιεύει η Eurostat, η Ελλάδα βρίσκεται πάντα χαμηλότερα από τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη στους δείκτες των βασικών ψηφιακών δεξιοτήτων. Ωστόσο, καταγράφεται ετησίως σταθερή αύξηση χρηστών ηλεκτρονικών υπολογιστών και διαδικτύου. 

Στα επιμέρους χαρακτηριστικά αξίζει να σημειώσουμε πως οι περισσότεροι χρήστες είναι άντρες και ασχολούνται περισσότερο με ηλεκτρονικά παιχνίδια, λήψεις λογισμικού, συναλλαγές, ενώ οι γυναίκες υπερτερούν σε θέματα αναζήτησης πληροφοριών για ταξίδια, εκπαίδευση και εργασία. 

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει η παράμετρος της ηλικίας, καθώς η χώρα μας καταγράφει πολύ υψηλά επίπεδα χρήσης και δεξιοτήτων στους νέους (16-24 ετών). Γίνεται σαφές έτσι πως το χάσμα μεταξύ της Ελλάδας και της υπόλοιπης Ευρώπης οφείλεται στον γηραιότερο πληθυσμό, οδηγώντας στην πρόβλεψη πως σε ένα βάθος 20-30 ετών θα είμαστε μια χώρα "ψηφιακά μορφωμένη".  

Νέοι με βασικές και πάνω ψηφιακές δεξιότητες, 2019 (ηλικίας 16-24)
Γράφημα Eurostat