Γιατί ο Goya ζωγράφισε την ίδια γυναίκα ντυμένη και γυμνή;

Μια γυναίκα φορώντας ένα λευκό φόρεμα που διαγράφει το σώμα της και μία κίτρινη, πλουμιστή ζακέτα, ξαπλώνει σε ένα πράσινο βελούδινο ντιβάνι με τα χέρια της σηκωμένα πίσω από το κεφάλι, κοιτάζοντας τον θεατή με σαγηνευτικό βλέμμα. Δίπλα η ίδια γυναίκα συνεχίζει να ξαπλώνει και να κοιτά με τον ίδιο τρόπο, αλλά τελείως γυμνή. 

Και τα δύο έργα ανήκουν στον κορυφαίο ισπανό ζωγράφο Francisco Goya (1746-1828) και εκτίθενται μαζί στο Μουσείο del Prado της Μαδρίτης, δίνοντας την εντώπωση πως η εικονιζόμενη αφαιρεί τα ρούχα της την στιγμή που την κοιτάς.

Πρώτη δημιουργήθηκε "Η γυμνή μάχα" (La maja desnuda), καθώς υπολογίζεται ότι φιλοτεχνήθηκε ανάμεσα στο 1787 και το 1800. Αμέσως μετά ξεκίνησε να δημιουργείται "Η ντυμένη μάχα" (La maja vestida), η οποία ολοκληρώθηκε το 1805. Μέχρι σήμερα, τα έργα αυτά αποτελούν μυστήριο, με πολλές πληροφορίες για την ιστορία τους να παραμένουν αίνιγμα. 

Francisco Goya, Η ντυμένη μάχα, Museo del Prado

Francisco Goya, Η γυμνή μάχα, Museo del Prado

Η ταυτότητα της εικονιζόμενης αποτελεί το πρώτο μεγάλο ερώτημα. Ο όρος «maja» είναι μια ισπανική λέξη που αναφέρεται στις γυναίκες των χαμηλών κοινωνικών τάξεων, οι οποίες κυκλοφορούσαν εκκεντρικά ντυμένες. Γνωρίζουμε, έτσι, πως δεν πρόκειται για κάποιο μυθολογικό θέμα, αλλά για μια γυμνή Ισπανίδα.  

Πολλά είναι τα ονόματα που έχουν προταθεί, αλλά η ανωνυμία της διατηρείται σε όλους τους καταλόγους που περιέχουν τα έργα. Εικάζεται πως είναι η Δούκισσα της Άλμπα, με την οποία φέρεται να είχε σχέση ο Goya, ή η Pepita Tudó, ερωμένη του πρωθυπουργού της Ισπανίας Manuel Godoy, στου οποίου την κατοχή εμφανίστηκαν για πρώτη φορά τα δύο έργα. Έχει υποστηριχθεί, επίσης, ότι το πρόσωπο μπορεί να είναι μια σύνθεση πολλών διαφορετικών μοντέλων. 

Άγνωστος παραμένει και ο λόγος που δημιουργήθηκαν οι δύο εκδοχές του πίνακα. Μια δημοφιλής εικασία είναι πως η ντυμένη δημιουργήθηκε για να καλύπτει την γυμνή. Συγκεκριμένα, αναφέρεται πως "Η γυμνή μάχα" ήταν κρεμασμένη ακριβώς πίσω από την "Ντυμένη μάχα" και εμφανιζόταν με την βοήθεια μιας τροχαλίας. 

Σε αυτό το ενδεχόμενο συνηγορεί και το γεγονός ότι στην Ισπανία της εποχής οι γυμνές απεικονίσεις θεωρούνταν σκανδαλιστικές και απρεπείς, έτσι ένα έργο με μια απροκάλυπτα ερωτική γυναίκα θεωρούταν "επιβλαβές για το δημόσιο καλό". Ως εκ τούτου, όταν τα δύο έργα εντοπίστηκαν το 1813, κατασχέθηκαν από την Ιερά Εξέταση. Τόσο ο Godoy όσο και ο Goya, κλήθηκαν να απολογηθούν για την κατοχή και την δημιουργία των άσεμνων έργων. Ωστόσο, οι απολογίες τους δεν έχουν σωθεί. 

Μια άλλη ενδιαφέρουσα εκδοχή, συνδέει τα δύο έργα του Goya με τον προγενέστερο ισπανό ζωγράφο Juan Carreño de Miranda (1614-1685). Μεταξύ άλλων, ο Κάρολος II της Ισπανίας, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, είχε παραγγείλει από τον Miranda δύο πίνακες ενός κοριτσιού, της Eugenia Martínez Vallejo, η οποία σε ηλικία έξι ετών, ζυγίζοντας περισσότερα από 150 κιλά, είχε μετατραπεί σε κάποιου είδους θέαμα για παρελάσεις και συγκεντρώσεις.

Οι πίνακες "Το ντυμένο τέρας" (La monstrua vestida) και "Το γυμνό τέρας" (La monstrua desnuda) κρέμονταν στη βασιλική κατοικία μέχρι την εποχή που ο Goya αποτελούσε ζωγράφο της αυλής του βασιλιά Καρόλου IV. Πολλοί μελετητές υποστηρίζουν πως επηρεασμένος από τις δύο εκδοχές του κοριτσιού, είχε εξ αρχής την πρόθεση να δημιουργήσει και ο ίδιος δύο πίνακες ως ζευγάρι.

Juan Carreño de Miranda, (αριστ.) "Το ντυμένο τέρας", (δεξ.) "Το γυμνό τέρας"
1680, Museo del Prado

Τέλος, ενδιαφέρον έχει να εξετάσουμε την άγνωστη, αινιγματική μάχα ως μέρος ενός συνεχούς στην ιστορία της τέχνης. Η στάση στην οποία αποτυπώνεται αποτελεί ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο, που συνδέεται με την γυναικεία ομορφιά και τον ερωτικό δυναμισμό της. Ανάμεσα στην μυθολογική "Αφροδίτη του Ουρμπίνο" του Τιτσιάνο (1534) και στην επαναστατική  "Ολυμπία" του Manet (1863), έχουμε την "Γυμνή μάχα" του Goya που -για τον οποιοδήποτε λόγο- έπρεπε να ντυθεί.. 

Titian, Αφροδίτη του Ουρμπίνο, 1534, Uffizi

Edouard Manet, Ολυμπία, 1863, Musée d'Orsay