Γιατί βλέπουμε την Σελήνη σε διαφορετικά σχήματα στον ουρανό;

Η Σελήνη κυριαρχεί στο νυχτερινό ουρανό. Ακόμα και μια βιαστική ματιά κάθε βράδυ αρκεί για να παρατηρήσουμε πως αλλάζει σχήμα συνεχώς. Άλλοτε είναι γεμάτη, άλλοτε μισή και άλλοτε εξαφανίζεται. Η αλλόκοτη αυτή συμπεριφορά προκάλεσε την περιέργεια των ανθρώπων χιλιάδες χρόνια πριν και σήμερα η μεταβολή της μορφής της είναι απόλυτα προβλέψιμη.

 

Για να καταλάβουμε τον τρόπο που αλλάζουν οι λεγόμενες φάσεις της, δηλαδή τα σχήματά της, είναι σημαντικό πρώτα να κρατήσουμε στο νου μας κάποια βασικά δεδομένα. 

• Η Σελήνη, ως φυσικός δορυφόρος, κινείται στην τροχιά της Γης, και η Γη, ως πλανήτης, περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο. Επομένως αυτά τα τρία σώματα αλληλεπιδρούν ως προς την θέση τους ασταμάτητα. 

• Η ίδια η Σελήνη δεν εκπέμπει φως. Το φως που εμείς βλέπουμε και διαφοροποιεί και το σχήμα της είναι φως το Ήλιου που αντανακλά στην επιφάνειά της. 

• Όλα τα σφαιρικά αντικείμενα στο ηλιακό σύστημα έχουν πάντα το μισό τους μέρος φωτισμένο από τον Ήλιο, όπως συμβαίνει για παράδειγμα και στην Γη. Ανάμεσα στο μισό που κοιτάζει προς τον Ήλιο (φωτεινή πλευρά) και το μισό μακριά από τον Ήλιο (σκοτεινή πλευρά) δημιουργείται μια ζώνη μέρας/νύχτας, η ζώνη του λυκόφωτος, η οποία φαίνεται καμπυλωτή. Αυτη ευθύνεται για το χαρακτηριστικό σχήμα της ημισελήνου. 

• Η Σελήνη χρειάζεται περίπου έναν μήνα για να κάνει μια πλήρη περιστροφή γύρω από την Γη. Παράλληλα περιστρέφεται και γύρω από τον εαυτό της. Επειδή αυτές οι δυο περιστροφές γίνονται με τον ίδιο ρυθμό, στην Γη είναι ορατή πάντα η ίδια πλευρά της Σελήνης. Έτσι, στην πραγματικότητα βλέπουμε το ίδιο σημείο, αλλά διαφορετικά φωτισμένο.

• Η τροχιά της Σελήνης είναι ελλειπτική, γι' αυτό κατά κανόνα η Σελήνη περνά πιο ψηλά ή πιο χαμηλά από την Γη. Στις περιπτωσεις που η Γη, ο Ήλιος και η Σελήνη ευθυγραμμίζονται δημιουργούνται εκλείψεις. 

Διάγραμμα με τις φάσεις τις Σελήνης. 

Το σχήμα της Σελήνης στο νυχτερινό ουρανό είναι στην ουσία θέμα οπτικής γωνίας και βασίζεται στην σεληνιακή τροχιά. Εξαρτάται από το ποιο τμήμα από την φωτεινή πλευρά της Σελήνης είναι ορατό στην Γη. Για να κατανοήσουμε καλύτερα τις φάσεις μπορούμε να τις πάρουμε με την σειρά:

Ο καινούριος κύκλος ξεκινά στην φάση της Νέας Σελήνης. Η Σελήνη βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα στην Γη και τον Ήλιο, άρα φωτίζεται η αθέατη σε εμάς πλευρά. Εμείς βλέπουμε μόνο την σκοτεινή, γι' αυτό και δεν υπάρχει φεγγάρι. Μάλιστα, επειδή βρίσκεται στην ίδια πλευρά με τον Ήλιο, η Σελήνη ανατέλει και δύει μαζί του, επομένως είναι στον ουρανό και κατά την διάρκεια της ημέρας, αλλά μας είναι εξαιρετικά δύσκολο να την δούμε.

 

Όσο περνούν οι μέρες η Σελήνη κινείται στην τροχιά της γύρω από την Γη και απομακρύνεται από τον Ήλιο. Σταδιακά βλέπουμε όλο και περισσότερο από την φωτεινή της πλευρά, που σχηματίζεται ως ημισέληνος, φτάνοντας στην φάση Αύξων Μηνίσκος. 

Περίπου μια εβδομάδα μετά τη Νέα Σελήνη φτάνουμε στο Πρώτο Τέταρτο, όπου η Σελήνη έχει διανύσει το ένα τέταρτο της τροχιάς της γύρω από τη Γη. Σε αυτό το σημείο εμείς κοιτάμε τη ζώνη του λυκόφωτος σε ευθεία, έτσι η ορατή πλευρά της Σελήνης είναι μισή φωτεισμένη και μισή σκοτεινή.

Η Σελήνη συνεχίζοντας τον βαρυτικό χορό με την Γη, "γεμίζει" κάθε νύχτα και περισσότερο παίρνοντας ένα κυρτό σχήμα. Αυτή η φάση ονομάζεται Αύξων Αμφίκυρτος. 

Δύο εβδομάδες περίπου μετά την Νέα Σελήνη έχουμε την Πανσέληνο. Η Σελήνη έχει καλύψει την μισή τροχιά της και βρίσκεται στην μεγαλύτερη απόσταση από τον Ήλιο που θα φτάσει. Η Γη έχει πάρει την κεντρική θέση, έτσι βλέπουμε ολόκληρη της φωτισμένη πλευρά της Σελήνης. Επιπλέον, καθώς ο Ήλιος και η Σελήνη βρίσκονται απέναντι, ανατέλουν και δύουν αντίστροφα, έτσι βλέπουμε το φεγγάρι στον ουρανό όλη τη νύχτα.

Μετά την Πανσέληνο η Σελήνη ξεκινά να μειώνει την απόσταση με τον Ήλιο και περνά από όλες τις φάσεις που προηγήθηκαν, αλλά με την αντίστροφη σειρά. Η φωτεινή πλευρά αρχίζει να "αδειάζει", ώσπου φτάνει στην φάση Φθίνων Αμφίκυρτος.

Περίπου μία βδομάδα μετά την Πανσέληνο, έχουμε και πάλι πλήρη εικόνα από την ζώνη του λυκόφωτος της Σελήνης. Σε αυτό το Τρίτο Τέταρτο, οι φωτεινή και η σκοτεινή πλευρά έχουν αντιστραφεί σε σχέση με το Πρώτο Τέταρτο.

Στις επόμενες ημέρες ο κύκλος πλησιάζει στο τέλος του και η Σελήνη εμφανίζεται και πάλι ως ημισέληνος, στην φάση του Φθίνοντα Μηνίσκου. 

Έπειτα, η Σελήνη φτάνει και πάλι ανάμεσα από την Γη και τον Ήλιο και ξεκινά ξανά μια νέα περιστροφή. Και ξανά, και ξανά!