Πείραμα "Κινέζικο Δωμάτιο": Μπορεί ένας υπολογιστής να σκεφτεί;

Το πείραμα σκέψης που έγινε ευρέως γνωστό ως Κινέζικο Δωμάτιο επιχειρεί να αποδείξει πως είναι αδύνατο ένας υπολογιστής να κατανοήσει τη γλώσσα ή να σκεφτεί. Η πρώτη δημοσίευση του επιχειρήματος από τον εμπνευστή του, Αμερικανό φιλόσοφο John Searle έγινε το 1980, σε ένα άρθρο του περιοδικού The Behavioral and Brain Sciences με τίτλο «Minds, Brains and Programs». Έκτοτε έχει απασχολήσει πολυάριθμους μελετητές, καταφέρνοντας να γίνει ιδιαίτερα δημοφιλές στην πρόσφατη φιλοσοφία.

Καίριο ερώτημα είναι το αν μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να φτάσει ή ακόμα και να ξεπεράσει την ανθρώπινη; Ο Alan Turing (1950), ένας από τους πρωτοπόρους θεωρητικούς της πληροφορικής, πίστευε πως ναι. Σε ένα τεστ που πρότεινε (γνωστό ως «Τεστ Turing»), ένας άνθρωπος συνομιλώντας με μια άγνωστη οντότητα, αποφασίζει αν ο συνομιλητής του είναι άνθρωπος ή υπολογιστής, με βάση μόνο τις απαντήσεις που δίνει η οντότητα. Εάν ένας υπολογιστής καταφέρει επανειλημμένα να "ξεγελάσει" απαντώντας σαν άνθρωπος, αποδεικνύεται πως έχει νοημοσύνη. 

Ο Searle, έχοντας σθεναρές αντιρρήσεις, ανέπτυξε το πείραμα του Κινέζικου Δωμάτιου. Ο ίδιος το συνόψισε το 1999 ως εξής: Φανταστείτε έναν αγγλόφωνο άνθρωπο, που δεν γνωρίζει κινέζικα, κλειδωμένο σε ένα δωμάτιο γεμάτο αρχεία με κινέζικα σύμβολα (μια βάση δεδομένων). Στο δωμάτιο υπάρχει και ένα βιβλίο οδηγιών, που του εξηγεί λεπτομερώς τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους μπορούν να σχηματιστούν ακολουθίες συμβόλων (το πρόγραμμα), αλλά όχι την σημασία των χαρακτήρων. Φανταστείτε, έπειτα, ότι άνθρωποι έξω από το δωμάτιο εισάγουν από μια σχισμή και άλλα κινέζικα σύμβολα τα οποία, άγνωστα στο άτομο του δωματίου, είναι ερωτήσεις. Εκτελώντας ορθά και αυστηρά τις οδηγίες του προγράμματος, ο άνθρωπος στο δωμάτιο μπορεί να διαβιβάσει προς τα έξω ακολουθίες, που αντιστοιχούν σε σωστές απαντήσεις, όπως ακριβώς θα τις έδινε ένας άνθρωπος που μιλάει κινέζικα. Έτσι, αυτοί που παίρνουν τις απαντήσεις, λογικά, θα υποθέσουν ότι μέσα στο δωμάτιο υπάρχει κάποιος που γνωρίζει κινέζικα. Το άτομο στο δωμάτιο έχει περάσει το Τεστ Turing, αλλά δεν καταλαβαίνει ούτε μια λέξη. Δεν γνωρίζει καν πως αυτά που του δόθηκαν είναι ερωτήσεις και αυτά που έστειλε είναι απαντήσεις. 

Αναπαράσταση του νοητικού πειράματος του Κινέζικου Δωματίου

Για τον Searle η αντιπαραβολή αυτή εξηγεί πως λειτουργεί ένας υπολογιστής. Χρησιμοποιεί κανόνες για να επεξεργαστεί δεδομένα, δίνοντας την εντύπωση πως "σκέφτεται", αλλά δεν πρόκειται για πραγματική κατανόηση της σημασίας των δεδομένων. Θεωρεί, έτσι, πως οι υπολογιστές δεν μπορούν να φτάσουν την ανθρώπινη νοημοσύνη, παρά μόνο -στην καλύτερη περίπτωση- να προσομοιώσουν τις βιολογικές διαδικασίες της σκέψης. 

Παρά την εκτενή συζήτηση που πυροδότησε το επιχείρημα του Κινέζικου Δωματίου, δεν υπάρχει ακόμη συναίνεση για την ορθότητά του. Πολλοί το θεώρησαν εξαιρετικά εύστοχο, ενώ άλλοι το χαρακτήρισαν έως και άκρως παραπλανητικό. Μια από τις πιο συχνές επισημάνσεις των επικριτών του είναι ότι το υποθετικό άτομο στο δωμάτιο μπορεί να μην καταλαβαίνει κινέζικα, όμως το σύστημα στο σύνολό του - δηλαδή το δωμάτιο, περιέχοντας το άτομο, τα αρχεία και τις οδηγίες- μπορεί να τα καταλάβει. Αντιστοιχίζοντας τον υπολογιστή με το συνολικό σύστημα, υπάρχει κατανόηση.

Άρα, μπορεί ένας υπολογιστής να σκεφτεί;!