Το τεστ του καθρέφτη αναπτύχθηκε από τον εξελικτικό ψυχολόγο Gordon Gallup Jr το 1970. Ο Gallup παρατήρησε πως τα περισσότερα ζώα, στην αρχική τους έκθεση σε έναν καθρέφτη αντιδρούν στο είδωλό τους σαν να βλέπουν άλλο ζώο. Ωστόσο, μετά από επαναλαμβανόμενες εκθέσεις, κάποια ζώα όπως ο χιμπατζής, ξεκίνησαν να αλληλεπιδρούν με το είδωλό τους πιο αυτοκατευθυνόμενα, μειώνοντας αισθητά την κοινωνικότητα τους και υπονοώντας πως αντιλαμβάνονται ότι δεν έχουν συντροφιά.
Η διενέργεια του τεστ που στηρίχθηκε στην παρατήρηση αυτή παραμένει όμοια μέχρι σήμερα. Το υπό μελέτη ζώο τοποθετείται μπροστά σε έναν καθρέφτη και αφήνεται ελεύθερο να αλληλεπιδράσει με το είδωλό του. Όταν το ζώο συνηθίσει την αντανάκλασή του, χωρίς να το αντιληφθεί, τοποθετείται ένα σημάδι σε κάποιο σημείο που δεν υπάρχει οπτική επαφή χωρίς τη βοήθεια του καθρέφτη, όπως ο λαιμός ή η πλάτη. Έπειτα, εξετάζεται αν το ζώο διακρίνει την προσθήκη και αν συνειδητοποιεί ότι το σημάδι βρίσκεται επάνω του, αλλά δεν είναι μέρος του σώματός του. Για παράδειγμα, μπορεί να δείχνει παραξενεμένο, να ρυθμίζει την θέση του σώματος για να επεξεργαστεί καλύτερα το σημάδι στον καθρέφτη, ή να προσπαθεί να το αφαιρέσει ενώ κοιτάζει τον εαυτό του. Αντίθετα υπάρχουν συμπεριφορές που ξεκάθαρα δηλώνουν μη αναγνώριση, όπως η επίθεση στην αντανάκλαση, που εμφανίζουν πολλά είδη πτηνών.
Ζώα που με βεβαιότητα έχουν αναγνωρίσει τον εαυτό τους στον καθρέφτη είναι οι χιμπατζήδες, τα μπονόμπο, οι ουρακοτάγκοι, οι ελέφαντες, οι καρακάξες, τα περιστέρια, τα δελφίνια, οι όρκες. Πρόσφατα το ψάρι μικρού μεγέθους Labroides dimidiatus έδωσε ενδείξεις ότι αναγνώρισε το είδωλό του, ξύνοντας το σώμα του σε επιφάνειες για να αφαιρέσει το σημάδι. Η περίπτωση των γορίλων είναι ιδιαίτερη, καθώς φαίνεται να έχουν επίγνωση του ειδώλου τους, ωστόσο δεν περνούν το τεστ. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στο ότι οι γορίλες ερμηνεύουν το κοίταγμα στα μάτια ως ένδειξη επιθετικότητας, έτσι αποφεύγουν να κοιτάξουν κατάματα την αντανάκλασή τους.
Ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει και η περίπτωση του δικού μας είδους, του ανθρώπινου. Οι άνθρωποι δεν αναγνωρίζουν το είδωλό τους τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των 1,5-2 ετών. Σε μικρότερες ηλικίες συνήθως αντιμετωπίζουν με φόβο ή περιέργεια την αντανάκλασή τους. Παρόλα αυτά διαφαίνεται μια σταδιακή αναπτυξιακή εξέλιξη, έως ότου το παιδί αντιληφθεί πώς μοιάζει εξωτερικά, που θα μπορούσαμε να ερμηνεύσουμε ως εξοικείωση με τον καθρέφτη με αργότερους ρυθμούς.
Φυσικά, έχουν διατυπωθεί προβληματισμοί για το πώς θα πρέπει να ερμηνεύεται η απόδοση στο τεστ. Υποστηρίζεται ότι τα θετικά αποτελέσματα πιθανόν να αποδεικνύουν μόνο την ικανότητα του συγκεκριμένου υποκειμένου να αναγνωρίζει τον εαυτό του και δεν θα πρέπει να γενικεύεται σε όλο το είδος του. Επιπλέον, τονίζεται πως ορισμένα ζώα αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους χρησιμοποιώντας άλλες αισθήσεις, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τα σκυλιά και την όσφρηση, επομένως δεν μπορούμε να κρίνουμε οποιαδήποτε ικανότητα αντίληψης τα διακρίνει βασιζόμενοι αποκλειστικά στην όραση.
Αρκετές μελέτες έχουν εισχωρήσει και στον τρόπο που η εμπειρία και η εκπαίδευση μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα. Έχει αποδειχθεί πως παιδιά (έως και 6 ετών) χωρίς προηγούμενη εμπειρία στον τρόπο που λειτουργούν οι καθρέφτες αποτυγχάνουν σε μεγαλύτερα ποσοστά. Ενώ σε μελέτη με μακάκες που εκπαιδεύτηκαν με ερεθίσματα πριν το τεστ, τα αποτελέσματα ήταν όχι μόνο να το περάσουν, αλλά να εξερευνήσουν να είδωλό τους σε περισσότερα σημεία από το σημαδεμένο. Ο Gallup σχετικά με τις διαφοροποιήσεις αυτές (που έγιναν από άλλους μελετητές), επισημαίνει πως η εκπαίδευση στο ερέθισμα οδηγεί μόνο σε φαινομενική αυτοσυνείδηση. Το ζητούμενο είναι, η αντίδραση να εγερθεί αυθόρμητα.
Τέλος, ενδιαφέρον έχει να αντιπαραβάλουμε την εξωτερική με την εσωτερική μας εικόνα. Πόσο εύκολα αναγνωρίζουμε τον "μέσα" εαυτό μας;
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου