Όταν οι κάτοικοι της Οξφόρδης επιτέθηκαν στο πανεπιστήμιο της πόλης

Ορισμένες πόλεις σχεδόν ταυτίζονται με τα πανεπιστήμια τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση της Οξφόρδης στη Μεγάλη Βρετανία. Μια πόλη με μικρή έκταση και πληθυσμό, διάσημη όμως παγκοσμίως χάρη στο ιδιαιτέρως αναγνωρισμένο πανεπιστήμιο της. Ωστόσο η σχέση των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων με τις πόλεις που τα φιλοξενούν έχει ταραγμένο παρελθόν.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο αγγλικός όρος «town and gown». Ως «town» (πόλη) χαρακτηρίζεται το σύνολο των κατοίκων σε μία πόλη στην οποία εδρεύει κάποιο πανεπιστήμιο. Η λέξη «gown» (φορεσιά) αναφέρεται στο σύνολο των σπουδαστών και των διδασκόντων του αντίστοιχου πανεπιστημίου, οι οποίοι παραδοσιακά κυκλοφορούσαν με χαρακτηριστικά ακαδημαϊκά ενδύματα, παρόμοια με τους σημερινούς τηβέννους, που τους έκαναν να ξεχωρίζουν στο αστικό περιβάλλον. Στο σύνολό του ο όρος αναφέρεται στις διαφορές αλλά και την αλληλεπίδραση των δύο αυτών ομάδων.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, όταν και δημιουργήθηκαν οι πρώτες πανεπιστημιουπόλεις, με χώρες όπως η Αγγλία, η Ιταλία και η Γαλλία να πρωτοστατούν, οι πόλεις υποδοχής αντιμετώπισαν με επιφυλακτικότητα τα νεοσύστατα ιδρύματα, ενώ σύντομα δημιουργήθηκαν αυξανόμενες εντάσεις. Η αντιπαράθεση είχε τις ρίζες της στα αντικρουόμενα συμφέροντα και τις διαφορετικές προτεραιότητες των δύο ομάδων που έπρεπε να μοιραστούν τον αστικό, περιορισμένο χώρο.

Παρά το κύρος που αναγνώριζαν ότι προσφέρει το πανεπιστήμιο στην πόλη τους, οι κάτοικοι συχνά ενοχλούνταν από τους θορυβώδεις ρυθμούς των φοιτητών, από τις μεγάλης έκτασης εγκαταστάσεις των ιδρυμάτων που περιόριζαν τον έως τότε δημόσιο χώρο, αλλά και την μη συνεισφορά των φοιτητών στην τοπική φορολογία. Από την πλευρά τους, οι ακαδημαϊκοί κατέκριναν την έλλειψη προθυμίας από τους κατοίκους να στηρίξουν το επιστημονικό έργο του πανεπιστημίου και να συμβάλλουν στην αναβάθμιση του μορφωτικού επιπέδου της πόλης. Ως αποτέλεσμα, έλαβαν τόπο μέχρι και βίαιες συγκρούσεις που οδήγησαν πανεπιστήμια όπως αυτό της Λισαβόνας και του Παρισιού να αλλάξουν την έδρα τους για κάποια χρόνια.

Το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, το οποίο αποτελεί το αρχαιότερο πανεπιστήμιο του αγγλόφωνου κόσμου (χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς το έτος ίδρυσης), έχει συνδέσει την πρώιμη ιστορία του με αντίστοιχες αναταραχές. Οι έντονες διαμάχες των κατοίκων της πόλης της Οξφόρδης με τους φοιτητές του πανεπιστημίου οδήγησε μεγάλο κομμάτι των ακαδημαϊκών του να αναζητήσουν μια νέα έδρα, δημιουργώντας το 1209 το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ (τον σημερινό μεγάλο ανταγωνιστή!), χωρίς ωστόσο να γίνουν και εκεί άμεσα αποδεκτοί από την τοπική κοινότητα.

Η κορύφωση των συγκρούσεων για την Οξφόρδη τοποθετείται στις 10 Φεβρουαρίου 1355, την Ημέρα του St Scholastica. Μία διαφωνία ανάμεσα σε δύο σπουδαστές και έναν ντόπιο ιδιοκτήτη ταβέρνας σχετικά με την ποιότητα του κρασιού έδωσε το έναυσμα και έπειτα συμμετείχαν στον τσακωμό όλοι οι παρευρισκόμενοι, ντόπιοι και φοιτητές. Η ταραχή οδήγησε σε μια παρατεταμένη τριήμερη μάχη, όπου πολίτες οπλισμένοι με τόξα επιτέθηκαν στον πανεπιστημιακό χώρο! Αναφορές κάνουν λόγο για δεκάδες νεκρούς, τόσο κατοίκους της πόλης όσο και μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας. Η αποκλιμάκωση έγινε με παρέμβαση του βασιλιά Εδουάρδου Γ’.

Απεικόνιση των ταραχών της Ημέρας του St. Scholastica σε καρτ ποστάλ, 1907

Κατά τη διάρκεια των επόμενων αιώνων, η διασύνδεση των πανεπιστημίων με τις τοπικές κοινωνίες παρέμεινε αμφίθυμη. Ωστόσο, στην σύγχρονη εποχή –και στην χώρα μας- η σχέση των πανεπιστημίων με τις πόλεις υποδοχής έχει μετασχηματιστεί πλήρως. Τα πανεπιστήμια συμβάλλουν καταλυτικά στην ευρύτερη ανάδειξη και οικονομική ενίσχυση της πόλης και οι κάτοικοι με την σειρά τους δίνουν μεγάλη έμφαση στην στέγαση και τις υπηρεσίες των φοιτητών.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Gordon, S. J. (1957). "Oxford- Town, gown and crown". Official Architecture and Planning, 20 (7) σ. 331-334
• Lord, E. (2014). "The Great Plague: A People’s History". Yale University Press