Ευθανασία: Δικαίωμα στον θάνατο ή ανθρωποκτονία;

Η ευθανασία αποτελεί αδιαμφισβήτητα μια από τις πολυπλοκότερες αντιπαραθέσεις, με ηθικές, νομικές και ιατρικές εκφάνσεις. Καθώς το τελικό αποτέλεσμα (ο θάνατος του ασθενούς) είναι μη αναστρέψιμη κατάσταση, οι προβληματισμοί για τις αποφάσεις και τα κίνητρα αποκτούν μεγάλη βαρύτητα.

Ο ίδιος ο ορισμός της ευθανασίας είναι πολυσύνθετος, με πολλές "υποσημειώσεις". Σίγουρα πρόκειται για τον σκόπιμο τερματισμό της ζωής κατ' απαίτηση του ίδιου του πάσχοντος από ανίατη, χωρίς προοπτική ανάκαμψης και συνήθως, επώδυνη, ασθένεια. Από την μεριά του, αυτός που την εκτελεί υποκινείται από ανθρωπιστικά κίνητρα, καθώς προσφέρει έναν ανώδυνο και αξιοπρεπή θάνατο. Οι ισορροπίες όμως είναι ιδιαιτέρως εύθραυστες, καθώς σαν πράξη βρίσκεται ανάμεσα στην αυτοκτονία και στον φόνο.

Πρώτος σκόπελος είναι το πώς λαμβάνεται η απόφαση από τον ασθενή. Για να ληφθεί υπόψη η απαίτησή του να πεθάνει θα πρέπει να έχει ενημερωθεί διεξοδικά για την κατάσταση της υγείας του, η οποία να υποβιβάζει καταφανώς την ποιότητα ζωής του. Ακόμη και έτσι, ενδέχεται η απόφασή του να μην είναι διαυγής, αλλά αποτέλεσμα ισχυρού ψυχικού στρες ή αφόρητων πόνων. Συνήθης τακτική ευθανασίας είναι ο ίδιος ο ασθενής να αποφασίσει διακοπή ή παράλειψη θεραπείας ή παραίτηση από τεχνητά μέσα, χωρίς να παρεμποδιστεί από το ιατρικό προσωπικό (παθητική ευθανασία). Πιο περίπλοκες είναι οι περιπτώσεις ασθενών που δεν έχουν την ικανότητα να επικοινωνήσουν π.χ. ασθενείς σε κώμα, βρέφη, περιπτώσεις ακραίας γεροντικής άνοιας κ.α., όπου η επιλογή της ευθανασίας βασίζεται σε προγενέστερες οδηγίες του ασθενούς, ή απόφαση των οικείων.

Φυσικά, πολύ μεγάλα θέματα εγείρονται και για την εκτέλεση της ευθανασίας, που κατά κανόνα γίνεται από τον επιβλέποντα γιατρό. Πρόκειται για ευθανασία όταν μια πρακτική ιατρικής ή φαρμακευτικής αγωγής οδηγεί εσκεμμένα και άμεσα στον θάνατο του πάσχοντα (ενεργητική ευθανασία). Δεν θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να θεωρήσουμε ευθανασία τον θάνατο από παρενέργεια της επιλεγείσας αγωγής, ακόμα και αν ο ασθενής τον είχε απαιτήσει προηγουμένως. Κομβικός παράγοντας είναι και η πρόθεση του ιατρού, καθώς αποκλειστικό κίνητρο της ευθανασίας είναι ο ανθρωπισμός. Οποιοδήποτε άλλο -ακόμα και ο οίκτος- είναι ανθρωποκτονία.

Είναι σωστή η εφαρμογή της ευθανασίας;

H ευθανασία στην αρχαία Ελλάδα ήταν απόλυτα αποδεκτή. Για την ακρίβεια η ιατρική απευθυνόταν μόνο σε αυτούς που θα μπορούσαν να επανέλθουν. Τα "άρρωστα σώματα" θεωρούταν προτιμότερο να λυτρώνονται από τα βάσανά τους. Με μια ευγονική λογική, μάλιστα, η απομάκρυνση των βαριά ασθενών θα ωφελούσε την κοινωνία. Η θεώρηση της ευθανασίας άλλαξε άρδην κατά τον Μεσαίωνα, βάσει της διδασκαλίας του Χριστιανισμού. Η ζωή γινόταν αντιληπτή ως το απόλυτο θείο δώρο, έτσι η ευθανασία (όπως και η αυτοκτονία) μετατράπηκε σε αμάρτημα, καθώς αμφισβητούσε τον Δημιουργό. Ο άνθρωπος ήταν μόνον αποδέκτης της ζωής και δεν είχε λόγο για την λήξη της.

Κατά τους νεότερους χρόνους, η πρακτική της ευθανασίας αρχίζει να παίρνει την μορφή του ανθρωπιστικού και επιστημονικού χρέους των ιατρών, τονίζοντας την προϋπόθεση της συγκατάθεσης του ασθενή. Χαρακτηριστικά, ο φιλόσοφος και πολιτικός Francis Bacon (1561-1626) έγραψε: "Το έργο της ιατρικής είναι η αποκατάσταση της υγείας και η καταπράυνση των πόνων, όχι μόνο όταν η καταπράυνση αυτή μπορεί να οδηγήσει στη θεραπεία, αλλά και όταν μπορεί να εξασφαλίσει έναν εύκολο και γαλήνιο θάνατο".

Το θέμα της ευθανασίας, κατά ένα μεγάλο μέρος εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο του «δικαιώματος στη ζωή και στο θάνατο». Το δικαίωμα στη ζωή αναδεικνύεται ως το πλέον αυτονόητο από αυτά που καθιερώνει η έννομη τάξη, και σε αυτό στηρίζεται η απόλαυση όλων των υπολοίπων δικαιωμάτων. Αποτελεί τον θεμελιώδη όρο της αυτονομίας. Παράλληλα, όμως, αυτή η αυτονομία δίνει το δικαίωμα να αναπτύσσει ο καθένας ελεύθερα την προσωπικότητα του, να επιλέγει πράγματα όπως η εκπαίδευσή του ή ο γάμος του. Άρα γιατί όχι τον χρόνο και τον τρόπο του θανάτου του; Η αναγνώριση του -καταχρηστικού- δικαιώματος στον θάνατο θα περιόριζε την απολυτότητα του δικαιώματος στη ζωή ή θα την ολοκλήρωνε;