Το Συμπόσιο ή Περί Έρωτος γράφτηκε λίγο μετά το 385 π.Χ. Πολυδιαβασμένο έργο του Πλάτωνα, χάρη στο διαχρονικά δημοφιλές θέμα. Αποτελεί, μάλιστα, την πρώτη πραγματεία αφιερωμένη στον έρωτα. Σύμφωνα με το κείμενο: "Τον Έρωτα κανένας απ' τους ανθρώπους δεν έχει τολμήσει μέχρι σήμερα να τον υμνήσει επάξια και κατά συνέπεια μένει παραμελημένος ένας τόσο μεγάλος θεός".
Πρώτος τοποθετείται ο νεαρός Φαίδρος λέγοντας με συντομία και απλότητα πως ο Έρως είναι ο αρχαιότερος θεός, κάνει τους ανθρώπους παραγωγικούς και τους οδηγεί στην αρετή.
Μετά είναι η σειρά του ηλικιωμένου Παυσανία. Σύμφωνα µε τα λεγόμενά του, ο Έρωτας, ακολουθώντας την φύση της Αφροδίτης, έχει δύο μορφές. Υπάρχει ο Πάνδημος και ο Ουράνιος. Ο Πάνδημος είναι σαρκικός, κοινός έρωτας, που θεωρείται υποδεέστερος καθώς τον επιλέγουν οι φαύλοι άνθρωποι. Ο Ουράνιος, από την άλλη, αφορά την ψυχή, είναι παντοτινός και γι' αυτό είναι αξιέπαινος.
Έπεται ο ιατρός Ερυξίμαχος. Συμφωνεί με την δισυπόστατη φύση του Έρωτα και διευρύνει τους ορίζοντες του ερωτικού φαινομένου σε ολόκληρο το σύμπαν. Εκφράζει, όμως, την άποψη ότι όταν οι δύο κόσμοι του Έρωτα συγκεραστούν οι άνθρωποι μπορούν να τον βιώσουν στο έπακρο.
Επόμενος που παίρνει τον λόγο είναι ο κωμικός ποιητής Αριστοφάνης και αφηγείται έναν ευφάνταστο μύθο. Σύμφωνα με αυτόν, παλαιότερα οι άνθρωποι ήταν πλάσματα με δύο όμοια πρόσωπα, δύο γεννητικά όργανα, οκτώ άκρα. Το στρογγυλό σώμα τούς έδινε απαράμιλλη δύναμη και ταχύτητα, έτσι επιχείρησαν να επιτεθούν στους θεούς. Ο Δίας τους τιμώρησε τέμνοντάς τους στην μέση. Τα μισοκομμένα άτομα που προέκυψαν, οι άνθρωποι με την σημερινή ανατομία, ψάχνουν απελπισμένα να βρουν το κομμάτι που τους συμπληρώνει. Έρωτας είναι αυτός ο πόθος της χαμένης ολότητας. "Ο καθένας από εμάς είναι τμήμα ανθρώπου, που δημιουργήθηκε όταν το ένα κόπηκε στα δύο, κι αναζητεί πάντοτε το κομμάτι που του λείπει".
Ο οικοδεσπότης, Αγάθωνας, που ακολουθεί, περιγράφει τον έρωτα με ποιητική γλαφυρότητα. "Στα ήθη και στις ψυχές θεών και ανθρώπων εδράζει (ο Έρως) και πάλι δεν εδράζει σ’ όλες τις ψυχές· αν προσκρούσει σε κάποια με σκληρό ήθος, το βάζει στα πόδια κι, αν βρει ηπιότητα χαρακτήρα και πραότητα, στήνει το σπιτικό του". Διατείνεται, προβάλλοντας παραδείγματα ως αδιάσειστα επιχειρήματα, πως ο Έρως είναι ο νεότερος, τρυφερότερος, και ομορφότερος θεός. Είναι σε υπέρτατο βαθμό δίκαιος, σώφρων, ανδρείος και σοφός.
Στο πλατωνικό κείμενο τελευταίος παρουσιάζεται ο λόγος του Σωκράτη. Ο φιλόσοφος αναδιηγείται την συζήτησή του με την Διοτίμα, μια σοφή διδάσκουσα. Όπως αυτή ισχυρίζεται, ο Έρως είναι ένας ηµίθεος που βρίσκεται στο ενδιάμεσο δύο κόσμων και λειτουργεί ως συνδετικός κρίκος. Είναι παιδί του αθάνατου, ανδρείου και αυτάρκους Πόρου και της θνητής, άπορης Πενίας. Στην ύπαρξή του συνενώνονται οι αντίθετοι πόλοι των γονιών του, γι' αυτό και υπάρχει ένταση στο ερωτικό πάθος.
Έπειτα, η συζήτηση με την Διοτίμα στρέφεται στην χρησιμότητα του Έρωτα. Ο ερωτικός πόθος συμπορεύεται με την επιθυμία των ανθρώπων να γεννήσουν κάτι νέο, αποβλέποντας στην αθανασία. "Γιατί κυοφορούν, είπε (η Διοτίμα), Σωκράτη µου, όλοι οι άνθρωποι και κατά το σώμα και κατά την ψυχή, και όταν φτάσουμε στην κατάλληλη ηλικία η φύση µας επιθυμεί να γεννήσει. Αυτή όμως δε μπορεί να γεννήσει μέσα στην ασχήμια, αλλά μέσα στην ομορφιά".
Ο λόγος της Διοτίμας κλείνει με την σκιαγράφηση μιας κλιμακωτής ανέλιξης, μιας "σκάλας του έρωτα". Η αναζήτηση του σωματικού, εξωτερικού κάλλους θεωρείται το πρώτο και απαραίτητο βήμα κατά την ερωτική διαδρομή. Στο επόμενο στάδιο, όμως, παίρνει προβάδισμα η ψυχική ομορφιά. Έπεται το ενδιαφέρον και ο θαυμασμός για την ομορφιά σε όλες της τις εκφάνσεις, η στροφή στο "απέραντο πέλαγος του ωραίου". Κάποιος που έχει διαβεί σωστά αυτή τη διαδρομή, στο τέλος της θα αποκαλύψει ξαφνικά, το αιώνιο, το αναλλοίωτο, το αληθινό.
Στην συνέχεια, ο συγγραφέας μας επαναφέρει στον κόσμο των ανθρώπων. Αιφνίδια στην ομήγυρη εισβάλει ο μεθυσμένος Αλκιβιάδης και ο λόγος του ξεφεύγει από την αφηρημένη έννοια του έρωτα. Απευθύνεται συγκεκριμένα στον Σωκράτη και με ένα ιδιόμορφο εγκώμιο εξυμνεί τις αρετές του. Περιγράφει στους παρευρισκόμενους πως ο ίδιος επιχείρησε να αποπλανήσει τον φιλόσοφο, χωρίς όμως να τα καταφέρει. Κατά οµολογία του Αλκιβιάδη, το περιστατικό αυτό αναδεικνύει την σωφροσύνη, την εγκαρτέρηση και την ψυχική ανωτερότητα του Σωκράτη.
Τα εγκώμια των συμποσιαστών διαφέρουν μεταξύ τους, προσαρμοσμένα στον κάθε ομιλητή, είναι όμως αλληλένδετα. Ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με μια ποικιλία απόψεων για τον έρωτα, βιώνοντας μάλιστα μια θεωρητική αντιστοιχία με την ερωτική κλίμακα που περιγράφει η Διοτίμα. Ο λόγος του Σωκράτη αποτελεί το τελευταίο σκαλοπάτι της πλατωνικής διδασκαλίας για τον έρωτα και την ομορφιά.
Κλείνοντας, είναι σημαντικό να αναφερθούμε στον τρόπο που το Συμπόσιο διαπραγματεύεται τον ομοφυλοφιλικό έρωτα. Η παρουσία του είναι συνεχής, αντιμετωπίζεται από τους ομιλητές ως φυσικός, ιδιαίτερα πνευματικός, και για ορισμένους ανώτερος από τον έρωτα για το αντίθετο φύλο.
*Το Συμπόσιο έχει μεταφραστεί πολλάκις (σε διάφορες γλώσσες) και κυκλοφορεί σε διάφορες εκδόσεις. Μπορείτε να βρείτε και ηλεκτρονικά ολόκληρο το έργο μεταφρασμένο από τον φιλόλογο Στάθη Παπακωνσταντίνου στον σύνδεσμο: http://users.sch.gr/statpapako/symposio/symposioplatonis1.htm
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου