Comedian: Η μπανάνα των 150.000 δολαρίων

Το 2019 μια μπανάνα κατάφερε να αναστατώσει τον κόσμο της τέχνης. Ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, ένα έργο εννοιολογικής τέχνης που περιελάμβανε μια μπανάνα κολλημένη στον τοίχο με μια ταινία. Αυτό που προξένησε από οργή έως και χλεύη ήταν η τιμή πώλησης: $150.000!

Ο τίτλος του έργου είναι Comedian και δημιουργήθηκε από τον Ιταλό καλλιτέχνη Maurizio Cattelan. Παρουσιάστηκε στο Art Basel Miami Beach, ένα ετήσιο art fair με τεράστια επισκεψιμότητα. Παρά το μικρό μέγεθος του έργου, σε αυτό το πολυσύχναστο περιβάλλον με εκατοντάδες έργα τριγύρω -πολλά από αυτά τεραστίων διαστάσεων- το Comedian κέντρισε γρήγορα το ενδιαφέρον κοινού και αγοραστών. Οι 3 πανομοιότυπες εκδοχές κόστιζαν 120.000 δολάρια έκαστη. Καθώς οι δύο πρώτες πουλήθηκαν ταχύτατα, η τιμή ανέβηκε στα 150.000 δολάρια για την τρίτη και τελευταία, που επίσης πουλήθηκε άμεσα.

Οι αγοραστές, στην πραγματικότητα, δεν παρέλαβαν μια μπανάνα και κολλητική ταινία. Αυτό που πλέον έχουν στην κατοχή τους οι ιδιοκτήτες του Comedian είναι ένα έγγραφο, το πιστοποιητικό γνησιότητας, στο οποίο τους δίνεται το δικαίωμα να αναδημιουργήσουν το έργο και ορισμένες οδηγίες για την εγκατάστασή του. Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι η μπανάνα πρέπει να τοποθετείται 175 εκατοστά πάνω από το έδαφος και ότι πρέπει να αντικαθίσταται κάθε επτά έως δέκα ημέρες. Μόνο όποιος έχει το πιστοποιητικό γνησιότητας μπορεί να εκθέσει οποιαδήποτε μπανάνα με τον συγκεκριμένο τρόπο και να τοποθετήσει δίπλα μια ετικέτα με το όνομα του έργου και του δημιουργού του.

Μπορεί όποιος θέλει να αγοράσει μια μπανάνα και να την κολλήσει στον τοίχο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο;

Φυσικά και μπορεί!

Άρα, εύλογα αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο κάτι τέτοιο θεωρείται τέχνη. Αυτό, λοιπόν, που πλήρωσαν οι αγοραστές ως έργο τέχνης, ήταν η ιδέα. Σύμφωνα με την περιγραφή της Perrotin Gallery, που παρουσίασε το Comedian στην έκθεση, το έργο "προσφέρει ένα οξύ σχόλιο για την κοινωνία, την δύναμη και την εξουσία, είναι μια εικόνα για το πώς προσδίδουμε αξία σε κάτι και τι είδους αντικείμενα εκτιμούμε. Η ιδέα αυτού του έργου ήρθε στο μυαλό του καλλιτέχνη πριν από ένα χρόνο. Τότε, ο Cattelan σκεφτόταν ένα γλυπτό σε σχήμα μπανάνας. Κάθε φορά που ταξίδευε, είχε μαζί του μια μπανάνα και την κρεμούσε στο δωμάτιο του ξενοδοχείου για να βρει έμπνευση. Έκανε διάφορες δοκιμές: πρώτα σε ρητίνη, μετά σε μπρούτζο για να επιστρέψει τελικά στην αρχική ιδέα μιας αληθινής μπανάνας". Επεσήμαναν επιπρόσθετα πως το έργο συνάδει με την ευρύτερη καλλιτεχνική πορεία του δηκτικού Maurizio Cattalan.

Maurizio Cattelan, America, 2016, Solomon R. Guggenheim Museum
Γλυπτό λεκάνης τουαλέτας από μασίφ χρυσό 18 καρατίων.
Λειτουργούσε πλήρως και οι επισκέπτες του μουσείου μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν.
Κλάπηκε το 2019.

Αν επιλέξουμε να εξετάσουμε το Comedian από την σκοπιά της φιλοσοφίας της τέχνης, πράγματι θα μπορούσαμε να βρούμε συμβολισμούς ακόμα και σε αυτήν την μικρή μπανάνα με την γκρι κολλητική ταινία. Kαι ίσως αυτή η ικανότητά της να ανιχνεύεται παντού να είναι και η μεγαλύτερη δύναμη της τέχνης. Θα μπορούσαμε να εστιάσουμε στην φθαρτή φύση του υλικού που μπορεί να συμβολίζει την παροδικότητα, ή να θεωρήσουμε εύκολα την μπανάνα φαλλικό σύμβολο όπως πολλάκις έχει λειτουργήσει στην τέχνη, ή να σχολιάσουμε τον τρόπο που η χρήση καθημερινών αντικειμένων πραγματεύεται το τι αποτελεί τελικά έργο τέχνης. 

Αυτό όμως που αξίζει περισσότερο να σταθεί κανείς σχετικά με το Comedian, είναι η πρόσληψη του. Στην ιστορία της τέχνης, η θεωρία της αισθητικής πρόσληψης εξετάζει την συμμετοχή του θεατή στο έργο. Ενδιαφέρεται για την επανάληψη της τέχνης, τις αντιδράσεις των θεατών. Το σε ποιον απευθύνεται είναι οργανικός παράγοντας της δημιουργίας του έργου, καθώς μέσα από τον θέαση ολοκληρώνεται. Το κοινό, επομένως, ήταν αυτό που πρόσθεσε στο Comedian ανυπολόγιστη αξία. Ουρές ανθρώπων περίμεναν για να φωτογραφηθούν με την μπανάνα. Ήταν τέτοια η κοσμοσυρροή που η γκαλερί αποφάσισε να το κατεβάσει πριν τελειώσει η έκθεση λόγω του κινδύνου να καταστραφούν άλλα έργα που βρίσκονταν κοντά. Δεκάδες αναπαραστάσεις και γελοιοποιήσεις της δημιουργήθηκαν. Διασημότερη αλληλεπίδραση ήταν η κίνηση του καλλιτέχνη David Datuna να ξεκολλήσει την μπανάνα από τον τοίχο και να την φάει, δημιουργώντας το δικό του έργο με τίτλο «Hungry artist".

Για τους λάτρεις της τέχνης, τόσο το Comedian όσο και το Hungry artist είναι παρακμή, ενώ τους θυμώνει το ότι δίνει πάτημα σε όσους θεωρούν γελοία την σύγχρονη τέχνη. Οι ίδιες οι αντιδράσεις και η αγανάκτηση τους απέναντι στο έργο, όμως, αποτέλεσαν κομμάτι του.

Σκεπτόμενοι πως μια από τις σημαντικότερες λειτουργίες της τέχνης είναι να καθρεφτίζει τις κοινωνίες, αυτό που θα πρέπει να μας εντυπωσιάζει δεν είναι η πώληση στα 150.000 δολάρια, αλλά η διασημότητα που το κοινό προσέδωσε σε κάτι ευτελές, κυνικό, παράλογο. Γιατί αυτό, και όχι κάτι άλλο;

Maurizio Cattelan, Comedian, 2019