Τα οφέλη της νοηματικής για έναν ακούοντα

Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται μεγάλο ενδιαφέρον για την Ελληνική Νοηματική Γλώσσα (ΕΝΓ). Η επίσημη αναγνώρισή της από το ελληνικό κράτος το 2017, συνέβαλλε επιπλέον στην διάδοσή της. Πρόκειται για μια γλώσσα με δικό της συντακτικό, κανόνες, λεξιλόγιο, δακτυλικό αλφάβητο, και η εκμάθησή της έχει τον ίδιο βαθμό δυσκολίας με την εκμάθηση οποιασδήποτε άλλης ξένης γλώσσας. Ποια είναι, λοιπόν, τα οφέλη που μπορεί να αποκομίσει ένα ακούον άτομο μαθαίνοντας να νοηματίζει;

Δακτυλικό αλφάβητο Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας

Η πρώτη –και πλέον προφανής- απάντηση είναι η επικοινωνία με κωφούς ανθρώπους. Η ΕΝΓ διαμορφώθηκε από κωφούς εστιάζοντας στις συνθήκες ζωής και τις ανάγκες τους, και με αυτήν μπορούν να επικοινωνήσουν στο ακέραιο. Οι κινήσεις δεν είναι απλά χειρονομίες ή παντομίμα, αλλά συγκροτούν μια απόλυτα δομημένη και εύπλαστη γλώσσα, πλήρως ισότιμη με τις προφορικές. Αξίζει να σημειωθεί πως κάθε γλώσσα έχει την δική της νοηματική (υπάρχει αμερικάνικη νοηματική γλώσσα, γαλλική κ.ο.κ.), η οποία προκύπτει από τους ίδιους τους κωφούς και εξελίσσεται συνεχώς. 

Σίγουρα, πολλά νοήματα γίνονται εύκολα αντιληπτά (όπως το τηλέφωνο ή το σπίτι) διότι έχουν εικονική ρίζα, αλλά αυτά αποτελούν μια απλοϊκή εκδοχή. Στην πραγματική της διάσταση πρόκειται για έναν κώδικα επικοινωνίας, που στηρίζεται στην δημιουργία εικόνων. Πέρα από τις χειρομορφές (σχήμα που παίρνουν τα χέρια), καθοριστικές για το νόημα είναι οι κινήσεις των χεριών και του σώματος, που μπορούν να αποδώσουν στοιχεία του χώρου και του χρόνου, και οι μορφασμοί του προσώπου, που λειτουργούν σαν χροιά της φωνής. Μια μικρή αλλαγή σε κάποιο από αυτά τα στοιχεία μπορεί να τροποποιήσει ολόκληρο το περιεχόμενο. Είναι μια γλώσσα τόσο πλήρης που είναι ικανή να μεταφέρει ακόμα και ήχους, ρυθμούς και μουσική σε ανθρώπους που αισθητηριακά δεν έχουν αυτές τις εμπειρίες. 

Λόγω προβλήματος στην επικοινωνία, ορισμένες φορές οι κωφοί θεωρούνται υποβαθμισμένοι νοητικά. Αυτό φυσικά είναι απόλυτα εσφαλμένο, καθώς η απώλεια ακοής είναι μια αποκλειστικά αισθητηριακή αναπηρία. Επιπλέον όφελος, επομένως, της εκμάθησης της νοηματικής είναι να έρθει ένας ακούον σε επαφή με την κοινότητα και την κουλτούρα των κωφών. Μαθαίνοντας περισσότερα πράγματα για αυτούς, θα ανακαλύψει έναν κόσμο διαφορετικό και πλούσιο. Η νοηματική γλώσσα είναι δείγμα ενός διαφορετικού τρόπου ζωής. Με βάση αυτήν, πληθώρα δραστηριοτήτων ψυχαγωγίας, αθλητισμού και πολιτισμού έχουν προσαρμοστεί στις ανάγκες των κωφών. Για παράδειγμα, έχει συσταθεί το Θέατρο Κωφών Ελλάδας και πολλά αθλητικά σωματεία με συμμετοχές σε διεθνείς αγώνες.

Στο παρελθόν το στίγμα ήταν σαφώς μεγαλύτερο, ωστόσο, ακόμη οι σχέσεις κωφών και ακουόντων μπορεί να είναι ταραγμένες. Ο ακουοκεντρικός χαρακτήρας της κοινωνίας ωθεί τους κωφούς να συσπειρώνονται λόγω κοινών εμπειριών και να απομονώνονται. Βέβαια, πιο συχνά ένας κωφός έρχεται σε επαφή με την κοινότητα των ακουόντων παρά το αντίστροφο. Κατά κανόνα, οι ακούοντες αναπτύσσουν σχέσεις όταν έχουν κάποιο κωφό άτομο στον περίγυρό τους ή λόγω επαγγέλματος (για παράδειγμα δάσκαλοι ή κοινωνικοί λειτουργοί). Σημειώνεται πως τα περισσότερα κωφά παιδιά έχουν ακούοντες γονείς και στατιστικά λίγοι κωφοί αποκτούν κωφά παιδιά. Στην διάδραση των δύο κοινοτήτων μπορεί να υπάρξουν παρεξηγήσεις, καθώς αρκετές έννοιες γίνονται διαφορετικά αντιληπτές. Η υπομονή και ο αλληλοσεβασμός είναι απαραίτητα εργαλεία, ενώ η διερμηνεία αποτελεί την γέφυρα των δύο κοινοτήτων. 

Πέρα όμως από τη συναναστροφή με κωφά άτομα, η νοηματική μπορεί να ευνοήσει συνολικά τις επικοινωνιακές ικανότητες κάποιου. Είναι ένας νέος τρόπος να σκέφτεται κανείς, δίνοντας βάση στις οπτικές πληροφορίες και σημασία στις λεπτομέρειες. Να παρατηρεί τον συνομιλητή, τις εκφράσεις του, τις κινήσεις του. Παράλληλα, μαθαίνει να εκφράζεται και ο ίδιος ολιστικά, να μεταφέρει την διάθεσή του μέσα από τον λόγο του. Βιώνει την γλώσσα και την επικοινωνία με ολόκληρο το σώμα και ενισχύει την έκφραση. 

Παράδοξο όφελος από την εκμάθηση αυτής της σιωπηλής γλώσσας, είναι πως εξασκείται κανείς να ακούει όταν συζητά! Ένας αρχάριος ακούον μαθητής νοηματικής για να μπορέσει να συμμετέχει σε μια συζήτηση πρέπει να παρακολουθεί με προσοχή κάθε λεπτομέρεια που επικοινωνεί ο συνδιαλασσόμενός του, μέχρι αυτός να ολοκληρώσει και χωρίς να τον διακόψει. Έπειτα, αν χρειαστεί ζητά ορισμένες διευκρινήσεις για το περιεχόμενο και όταν είναι βέβαιος πως έχει καταλάβει σωστά, απαντά. Στην πραγματικότητα αυτό ακριβώς πρέπει να κάνουμε και σε μια συνηθισμένη κουβέντα προφορικού λόγου. Να ακούμε τον συνομιλητή με στόχο να καταλάβουμε την θέση που προσπαθεί να μεταφέρει, να ζητάμε διευκρινήσεις για αυτό που θέλει εκείνος να εκφράσει και όχι αυτό που θέλουμε εμείς να απαντήσουμε, χωρίς να τον διακόπτουμε, και έπειτα να απαντάμε.