Τί δείχνει το φαγητό για την κουλτούρα μας;

«Πες μου τι τρως και θα σου πω ποιος είσαι». Το σχόλιο αυτό του γαστρονόμου Brillat-Savarin εκφράζει εύστοχα την λειτουργία του φαγητού ως ένδειξη των πολιτιστικών χαρακτηριστικών που φέρει ο άνθρωπος.

Στις πρωτόγονες κοινωνίες, η σχέση του ανθρώπου -όπως και κάθε άλλου είδους- με το φαγητό, είχε ως μοναδικό γνώμονα την επιβίωση. Η ανακάλυψη της φωτιάς οδήγησε στην επεξεργασία του φαγητού, και δεδομένου ότι η κατανάλωση ωμών τροφίμων είναι η φυσική μέθοδος διατροφής, το ίδιο το μαγείρεμα αποτέλεσε ένα βήμα προς τον πολιτισμό.

Σήμερα, το φαγητό είναι μέρος του ποιοι είμαστε και από πού προερχόμαστε. Ο καθένας μας συνδέει γεύσεις της παιδικής του ηλικίας με συναισθήματα και αναμνήσεις, φορτίζοντας το φαγητό με μια ιδιαίτερη, προσωπική αξία. Είναι σύνηθες, ως ενήλικες να αναζητούμε το φαγητό που μας θυμίζει την οικογένειά μας σε περιόδους απογοήτευσης ή άγχους.

Σε ευρύτερη κλίμακα, η παραδοσιακή κουζίνα μιας χώρας ή μιας περιοχής είναι κεντρικό στοιχείο της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Συχνά αντικατοπτρίζει την ιστορία, τον τρόπο ζωής και την μορφολογία του τόπου. Για παράδειγμα, στην Κίνα, μια χώρα όπου η αρμονία είναι ζωτικής σημασίας σε κάθε πτυχή της ζωής, το ζητούμενο σε ένα πιάτο είναι η ισορροπημένη συνύπαρξη διαφορετικών γεύσεων, όπως το γλυκό και το ξινό.

Dumpling με σάλτσα σόγιας
Παραδοσιακό φαγητό από την Κίνα

Το φαγητό είναι ο πιο άμεσος τρόπος να έρθουμε σε επαφή με διαφορετικές κουλτούρες. Σε μια επίσκεψη σε κάποιον νέο τόπο, εξυπακούεται πως θα δοκιμάσουμε ντόπια προϊόντα και συνταγές. Αντίστοιχα, το μαγείρεμα παραδοσιακών φαγητών είναι ένας συνηθισμένος τρόπος διατήρησης της ταυτότητάς μας όταν εγκατασταθούμε σε ένα νέο μέρος. Αποτελεί σύμβολο υπερηφάνειας για την προέλευση μας και μέσο αντιμετώπισης της νοσταλγίας. Η εξοικείωση με γεύσεις πολλών και διαφορετικών κουζινών που χαρακτηρίζει την εποχή μας, είναι σημάδι της πρόσμιξης πολιτισμών που επίσης παρατηρείται, συγκριτικά με το παρελθόν. 

Επιπλέον, το φαγητό συνδέεται στενά με πολλούς θρησκευτικούς θεσμούς, σχεδόν σε όλες της θρησκείες, με διαφοροποιήσεις φυσικά ανάμεσά τους. Χρησιμοποιείται ως σύμβολο, εντοπίζεται ως θέμα σε προσευχές, μπορεί να αποτελέσει ακόμα και αμάρτημα ή πειρασμό που οδηγεί σε περιόδους περιορισμού από την κατανάλωση ορισμένων αγαθών.

Η Χωριάτικη Σαλάτα θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικότερα πιάτα της ελληνικής κουζίνας

Στην Ελλάδα η κουζίνα εκφράζει ολόκληρο το πολιτιστικό μας σύστημα. Κάθε περίσταση αντιστοιχίζεται με ένα συγκεκριμένο πιάτο, η επιλογή του οποίου συνήθως έχει τις ρίζες της βαθιά στην ιστορία. Ως χώρα στην λεκάνη της Μεσογείου, η παραδοσιακή μας κουζίνα στηρίζεται στις υγιεινές και ποιοτικές πρώτες ύλες. Τα αρωματικά, πολύχρωμα λαχανικά και το παρθένο ελαιόλαδο αντικατοπτρίζουν τα εύφορα εδάφη και τον λαμπερό μας ήλιο, τα δημητριακά και τα όσπρια λειτουργούν ως σύμβολα ενός φτωχού λαού που στοχεύει σε πλούσιες γεύσεις, τα φρέσκα κρέατα και θαλασσινά αποδεικνύουν πως διατηρείται ενεργός ο πρωτογενής τομέας. Η μαγειρική, με την σειρά της, συνήθως είναι οικογενειακή υπόθεση, καθώς όλα τα «μυστικά» μεταφέρονται από γενιά σε γενιά.

Η πλέον σημαντική λειτουργία του φαγητού είναι το μοίρασμά του. Αφ' ενός, προσφέροντας φαγητό δείχνουμε την φιλοξενία, το ενδιαφέρον μας να φροντίσουμε και να ευχαριστήσουμε αυτόν που θα γευτεί τα πιάτα μας. Είναι πάντοτε το επίκεντρο εορταστικών συγκεντρώσεων φέρνοντας τους ανθρώπους κοντά. Αφ' ετέρου, όσα διαδραματίζονται σε ένα τραπέζι μαρτυρούν πολλά για τις σχέσεις ανάμεσα στους παρόντες. Οι θέσεις που θα καθίσουν, η διανομή φαγητού ή η άνεση των κινήσεων, αποτελεί μετάφραση των σχέσεων εξουσίας και κύρους.