Ο Vermeer και η ομορφιά των απλών πραγμάτων

Ένας από τους σκοπούς της τέχνης είναι να στρέφει την προσοχή σε πράγματα που θεωρεί ο εκάστοτε καλλιτέχνης σημαντικά. Με αυτό στο νου, έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να σκεφτούμε όσα ο Johannes Vermeer μας προτρέπει "να κοιτάξουμε". Ο διάσημος Ολλανδός ζωγράφος κατάφερε μέσα από τον μικρό αριθμό έργων του (του αποδίδονται μόλις 35 πίνακες με βεβαιότητα) να επικοινωνήσει μια μεγάλη και πολύ λογική ιδέα: τα περισσότερα από αυτά που αξίζουν δεν είναι εντυπωσιακά, δραματικά ή ιδιαίτερα. Το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής έχει να κάνει με το να διαπραγματευόμαστε την ρουτίνα μας, να διαχειριζόμαστε πράγματα ταπεινά, μέτρια, και για να είμαστε ειλικρινείς, λίγο βαρετά!

Ο Vermeer γεννήθηκε το 1632 στην μικρή πόλη Delft, όπου έμεινε σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Παντρεύτηκε 20 ετών, απέκτησε 11 παιδιά, και δημιούργησε τα περισσότερα έργα του σε ένα δωμάτιο στον πάνω όροφο του σπιτιού του. Η καριέρα του δεν είχε ιδιαίτερη επιτυχία. Υπήρξε ένας από τους πολλούς ζωγράφους που εργάζονταν για οικονομικούς λόγους στην Ολλανδική Δημοκρατία του 17ου αιώνα, χωρίς μάλιστα να έχει ποτέ μεγάλα κέρδη από την τέχνη του. Ήταν αργός ζωγράφος, κυρίως επειδή παράλληλα εργαζόταν ως έμπορος έργων τέχνης και ξενοδόχος, ενώ υπήρξε και πρόεδρος της τοπικής συντεχνίας των ζωγράφων. Η ζωή του ίδιου υπήρξε αρκετά συνηθισμένη..

Το έργο του έχει ταυτιστεί με την αποτύπωση ήρεμων στιγμών της καθημερινής ζωής που διαδραματίζονται σε εσωτερικούς χώρους, αποπνέοντας μια ιδιωτικότητα τόσο στο περιβάλλον όσο και στο μυαλό. Η χρήση του φωτός από το χαρακτηριστικό παράθυρο στο αριστερό μέρος της σύνθεσης είναι κεντρικής σημασίας. Κατά κανόνα, οι εικονιζόμενοι δεν ποζάρουν, απλά ασχολούνται με κάποια δραστηριότητα, έτσι οι θεατές μοιάζει σαν να κρυφοκοιτάμε την σκηνή από κάποια γωνιά του δωματίου. Η λεπτότητα που διακρίνει τις συνθέσεις του δεν συνάδει με την επιδεικτική μπαρόκ εποχή στην οποία έζησε, ούτε με τα ιδανικά της τέχνης που επικράτησαν στον Ρομαντισμό που ακολούθησε. Το έργο του πήρε αξία δύο αιώνες μετά τον θάνατό του, όταν εκτιμήθηκε από τους πρώιμους μοντερνιστές.

Η Γαλατού, 1658

Στην εποχή του Vermeer, η Ολλανδία (η Δημοκρατία των Επτά Ενωμένων Κάτω Χωρών τότε) έγινε αυτόνομο κράτος. Η αναδυόμενη μεσαία αστική τάξη έδωσε κύρος και πολιτική δύναμη σε άτομα που παραδοσιακά δεν βρίσκονταν στον κολοφώνα της κοινωνίας, όπως έμποροι, τεχνίτες και επιχειρηματίες. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, το να σερβίρει κάποιος ψωμί και γάλα δεν φάνταζε ιδιαίτερα σημαντικό. Ο Vermeer, όμως επέλεξε να αποτυπώσει στον καμβά το θέμα αυτό το 1658. Απεικονίζεται μια γυναίκα απορροφημένη στην κουζίνα, ετοιμάζοντας το φαγητό.  Αυτή η απλή σκηνή λειτουργεί σαν ένα είδος προπαγάνδας ή διαφήμισης για τις σπιτικές απολαύσεις. Την ποδιά της συνηθισμένης αυτής εικονιζόμενης, ο ζωγράφος επέλεξε να χρωματίσει με λάπις λάζουλι, μια εξαιρετικά ακριβή μπλε χρωστική, που ελάχιστοι καλλιτέχνες της εποχής χρησιμοποιούσαν. 

Το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι, 1665

Το ίδιο μαγευτικό μπλε βλέπουμε και στο διασημότερο έργο του Vermeer. Το «Κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι» δεν είναι κάποιο σημαντικό ή διάσημο κορίτσι. Δεν είναι πλούσια, το μαργαριτάρι που κοσμεί τον λοβό της είναι πιθανόν το μόνο ακριβό πράγμα που βρίσκεται στην κατοχή της. Η σταθερή ματιά στον θεατή από το μαύρο φόντο μεταφέρει την εσωτερική της δύναμη και μια ταπεινή αυτοπεποίθηση. Είναι μοναδικά, εκ βαθέως, και μυστηριωδώς, ο εαυτός της.

Ο μικρός δρόμος στο Delft, 1657-58

Το έργο που αποτυπώνει καλύτερα την φιλοσοφία του Vermeer είναι "Ο μικρός δρόμος στο Delft". Αυτή την στιγμή το έργο έχει εξέχον κύρος και οικονομική αξία, κάτι που έρχεται σε μεγάλη αντίθεση με την ουσία του. Διότι πάνω από όλα, αυτό που αποτυπώνεται είναι η ομορφιά του συνηθισμένου. Για να ζωγραφίσει την πόλη του, ο Vermeer δεν επέλεξε κάποια ιδιαίτερη ημέρα. Η ατμόσφαιρα είναι ουδέτερη, στην σκηνή δεν συμβαίνει τίποτα αξιοσημείωτο. Το έργο αυτό υποστηρίζει πως το να φροντίζεις ένα απλό αλλά όμορφο σπίτι, να καθαρίζεις την αυλή, να προσέχεις τα παιδιά, να επιδιορθώνεις τα ρούχα, είναι η πραγματική ζωή και η ομορφιά της βρίσκεται εκεί. Πρόκειται για μια αντιηρωική σκηνή, αντίστροφη των εικόνων αίγλης. Και παράλληλα για μια σκηνή πολύ ξεχωριστή..