Σύμφωνα με την γνωσιακή επιστήμη (cognitive science), η οποία ασχολείται με τη μελέτη του νου, πρόκειται για ένα ασυνείδητο σφάλμα του επαγωγικού συλλογισμού που οδηγεί σε ανορθολογική κρίση. Όσο μεγαλύτερη βεβαιότητα υπάρχει για μία πεποίθηση, τόσο πιο επιρρεπής είναι ο εγκέφαλός μας να παραβλέψει πληροφορίες που την αμφισβητούν. Επομένως, αμφιλεγόμενα ζητήματα, που περιλαμβάνουν πολύπλοκες αποφάσεις, ή συναισθηματικά φορτισμένα θέματα και βαθιά ριζωμένες πεποιθήσεις, όπως οι πολιτικές ή θρησκευτικές απόψεις, εντείνουν την εν λόγω προκατάληψη.
Η επικινδυνότητα του φαινομένου έχει κοινωνικής φύσεως διαστάσεις, καθώς μπορεί να οδηγήσει μια κοινωνία σε πόλωση αναφορικά με κρίσιμα ζητήματα. Οι τυφλά αντικρουόμενες πεποιθήσεις δυσχεραίνουν την εποικοδομητική κριτική και την ουσιαστική κοινωνική αλλαγή. Σε ατομικό επίπεδο, επίσης, βάλλεται η κριτική μας ικανότητα και αντίληψη, διότι παραβλέπουμε σημαντικές πληροφορίες της πραγματικότητας.
Την δεκαετία του 1960 διενεργήθηκε μια σειρά από πειράματα και τα αποτελέσματά τους έδειξαν την τάση να εξετάζουμε ιδέες μονόπλευρα, εστιάζοντας σε μια πιθανότητα και αγνοώντας τις εναλλακτικές. Η πρώτη σχετική έρευνα διεξήχθη από τον Peter Wason, ζητώντας από τους συμμετέχοντες να εικάσουν τον κανόνα που διέπει την μαθηματική ακολουθία 2-4-6 και να προτείνουν αντίστοιχες ακολουθίες με βάση την εικασία τους. Ο πραγματικός κανόνας ήταν γενικά οποιαδήποτε αύξουσα ακολουθία αριθμών, συνήθως όμως τα άτομα διαμόρφωναν πιο περιοριστικές υποθέσεις (όπως το να είναι ζυγοί οι αριθμοί ή αυξανόμενοι κατά δύο κ.α.). Έπειτα, για να δώσουν τις δικές τους τριάδες αριθμών εστίαζαν μόνο στα στοιχεία υπέρ της υπόθεσής τους για τον κανόνα και δεν πρότειναν ασυμβίβαστες με αυτήν εναλλακτικές. Έκτοτε, οι ψυχολόγοι έχουν σχεδιάσει και εκτελέσει πολύπλευρες μελέτες που αποδεικνύουν την ύπαρξη της προκατάληψης επιβεβαίωσης, ωστόσο πολλοί υποκείμενοι μηχανισμοί της δεν είναι ακόμη απόλυτα κατανοητοί.
Καθότι υφίσταται ως ασυνείδητη διαδικασία, μας διακατέχει όλους, ανεξάρτητα της μόρφωσης ή της ευφυίας μας. Όλοι λαμβάνουμε αποφάσεις υπό την επιρροή της, χωρίς καν να συνειδητοποιούμε την ύπαρξη της. Δεν εξετάζουμε τις καταστάσεις με ουδέτερο, αντικειμενικό τρόπο αλλά ζυγίζοντας το κόστος του να κάνουμε λάθος, προστατεύοντας έτσι τον ψυχισμό και το γόητρό μας. Συνηθίζουμε να αντιδρούμε με θυμό, άρνηση και αποστροφή σε ότι υπονομεύει τις πεποιθήσεις που χτίζουν την προσωπικότητά μας.
Αυτός, άλλωστε, είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για το μυαλό μας να επεξεργάζεται πληροφορίες. Για να σχηματίζει πάντα κάποιος μια αμερόληπτη στάση, θα έπρεπε να αξιολογεί κριτικά τις απεριόριστες πληροφορίες στις οποίες εκτίθεται, κάτι που είναι αδύνατον. Επομένως φιλτράρουμε όσες μπορούμε να συνδυάσουμε. Επιπλέον, η λειτουργία αυτή συμβάλει στην αυτοεκτίμησή μας, καθώς ελαχιστοποιεί την γνωστική ασυμφωνία. Η σύγκρουση δύο αντιφατικών πεποιθήσεων μπορεί να προκαλέσει τρομερή ανησυχία και να μας διχάσει ψυχικά. Οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη να φτάνουμε σε συμπεράσματα και να συμφωνούμε με όσα πιστεύουμε.
Καταλαβαίνουμε, έτσι, ότι η προκατάληψη της επιβεβαίωσης είναι ιδιαίτερα δύσκολο να καταπολεμηθεί, επειδή επικοινωνεί άμεσα με το δύσκαμπτο σύστημα αξιών μας. Η συναναστροφή αποκλειστικά με ότι ταιριάζει στις απόψεις μας δυσχεραίνει ακόμη περισσότερο την καταπολέμησή της. Συναναστρεφόμαστε με ανθρώπους στο ίδιο μήκους κύματος με εμάς, επιλέγουμε τις πηγές πληροφόρησης που γνωρίζουμε πως θα μας επιβεβαιώσουν και στον διαδικτυακό κόσμο τα φίλτρα προσαρμόζονται για να μας δείξουν αυτό που πιστεύουν ότι θέλουμε να δούμε. Επομένως, για την αντιμετώπισή της θα πρέπει να επιστρατεύσουμε συνειδητές άμυνες. Η αμφισβήτηση των αξιών μας από εμάς τους ίδιους, η αναζήτηση διαφορετικών πτυχών στις ιδεολογίες μας και ο επαναπροσδιορισμός των στάσεων μας μπορούν να αποτελέσουν τα όπλα ενάντια στις προκαταλήψεις του μυαλού μας.
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου