Στις αρχές του 20ου αιώνα, η τέχνη θέλησε να σπάσει κάθε δεσμό με το παρελθόν, και με ιδιοφυείς καινοτομίες ξεκίνησε μια καλλιτεχνική επανάσταση. Καταλυτική ήταν η επιρροή που δέχτηκε από τις πρωτόγονες μορφές τέχνης. Ο ορισμός της τέχνης των πρωτόγονων εγείρει ζητήματα εννοιολογικού χαρακτήρα, καθώς απαιτεί να οριστεί στον αντίποδα και η τέχνη των πολιτισμένων. Το σημασιολογικό αυτό χάσμα γεφυρώνεται από τον πιο δόκιμο όρο πριμιτιβισμός, ο οποίος δεν αναφέρεται αποκλειστικά την τέχνη των πρωτόγονων φυλών, αλλά εστιάζει στην αντίδραση και το ενδιαφέρον που έδειξε η Δύση για τα αντικείμενα που δημιουργούσαν.
Τα αγάλματα και οι μάσκες από περιοχές της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Βορείου Αμερικής, κατέφθαναν από τις αποικίες στις αγορές του Παρισιού. Αρχικά, θεωρούταν μόνο αλλόκοτα αντικείμενα, μέσα από τα οποία ζωντάνευαν οι εξωτικές δράσεις και παραδόσεις των φυλών. Τόσο επιστημονικά όσο και μουσειολογικά, ήταν αντικείμενο της εθνολογίας, η οποία εστίαζε στην χρήση και την σημασία που είχαν για τα ίδια τα μέλη της φυλής. Τα μουσεία εθνολογίας που άρχισαν να ιδρύονται στις ευρωπαϊκές μητροπόλεις, με εξέχον το Musée d'Ethnographie du Trocadéro στο Παρίσι, υπήρξαν ο δίαυλος επικοινωνίας των Ευρωπαίων καλλιτεχνών με την πρωτόγονη τέχνη. Καλλιτέχνες, κυρίως από τους κύκλους του φωβισμού και του κυβισμού, ήρθαν σε επαφή με τα εκθέματα, ενώ στην συνέχεια οδηγήθηκαν και στην απόκτηση προσωπικών συλλογών. Γνωστές είναι οι συλλογές καλλιτεχνών όπως ο Pablo Picasso, ο Henri Matisse, ο Georges Braque, και ο Max Ernst.
Οι μοντερνιστές αναγνώρισαν στις συνθέσεις των πρωτόγονων το απλοϊκό και αυθεντικό ύφος της έκφρασης, μια αγνή, ανεπιτήδευτη πνευματικότητα. Η τέχνη τους δεν ήταν ρεαλιστική. Δεν υπήρχε καμία προσπάθεια να αποτυπώσουν την επιφάνεια των πραγμάτων, αλλά την εσωτερική τους πραγματικότητα. Οι μορφές τους αποτύπωναν όχι το ορατό, αλλά το υποφαινόμενο. Και αυτό το υποφαινόμενο, αποτέλεσε το πραγματικό ζητούμενο της μοντέρνας τέχνης.
Οι μάσκες αποτέλεσαν για την Ευρωπαίους καλλιτέχνες το εργαλείο για να επαναδιαπραγματευτούν την μορφή και την εκφραστικότητα του ανθρώπινου προσώπου. Καθοριστικής σημασίας ήταν στοιχεία όπως η επιπεδότητα, τα ζωντανά χρώματα και τα κατακερματισμένα σχήματα, που τόσο ένθερμα θα δούμε να υιοθετούνται στην συνέχεια από τους μοντερνιστές. Είναι δύσκολο να διαχωρίσουμε αν μια μορφή απεικονίζεται να φοράει μάσκα ή αν το ίδιο το πρόσωπό της είναι μάσκα. Με αυτή την ενσωμάτωση διενεργείται, στην ουσία, η μεταμόρφωση του ανθρώπινου προσώπου.
 |
| Paul Gauguin, The Seed of the Areoi, 1892, Museum of Modern Art |
Ο Paul Gauguin για πολλούς μελετητές σηματοδοτεί την έναρξη του πριμιτιβισμού, δημιουργώντας τον μύθο του καλλιτέχνη που απορρίπτει τον πολιτισμό και αναζητά την ουσία στην πρωτόγονη κοινωνία. Ενσωμάτωσε στο έργο του εξωτικά τοπία και ημίγυμνους ιθαγενείς, υμνώντας την ελευθερία του πρωτόγονου κόσμου, ενώ διατήρησε στοιχεία της ευρωπαϊκής τέχνης στην αποτύπωση των μορφών, έτσι θεωρείται ότι επηρεάστηκε περισσότερο φιλοσοφικά, παρά αισθητικά.
 |
| Henri Matisse, Young Sailor II, 1906, Metropolitan Museum of Art |
Υποστηρίζεται ότι αυτός που πρώτος ανακάλυψε τα αντικείμενα των πρωτόγονων και εντόπισε την εικαστική τους δυναμική, ήταν ο Henri Matisse. Τον απασχόλησε η σχέση των πρωτόγονων με την αμεσότητα και την ευθύτητα, στοιχεία που αντανακλώνται στον τρόπο που χειρίζεται την ανθρώπινη μορφή.
 |
| Pablo Picasso, Les Demoiselles d' Avignon, 1907, Museum of Modern Art |
Η επαφή του Pablo Picasso με τις μάσκες των πρωτόγονων το 1907, υπήρξε τομή για το εικαστικό του ύφος και την δημιουργία του κυβισμού. Εντυπωσιάστηκε από τον άγριο αντιαισθητισμό, τη συμβίωση της ανθρώπινης και ζωώδους φύσης, και τα χρησιμοποίησε για να αποδομήσει την ομορφιά.
Σταθμό για την σύνδεση της μοντέρνας τέχνης με αυτή των πρωτόγονων αποτέλεσε μια έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο Museum of Modern Art της Νέας Υόρκης το φθινόπωρο του 1985, με τίτλο ''Πριμιτιβισμός στην τέχνη του 20ου αιώνα: Σχέσεις του Πρωτόγονου και του Μοντέρνου''. Ο στόχος της έκθεσης αυτής ήταν να συνυπάρξουν αντικείμενα των φυλών και έργα της μοντέρνας τέχνης, κάνοντας σαφείς αναφορές στις ομοιότητες τους, ώστε να αναδειχθεί η επιρροή που ασκήθηκε. Συμπεριελήφθησαν έργα από την αρχή του αιώνα έως και την δεκαετία του 1980, με αντιστοιχίες σε μάσκες και αγάλματα της Αφρικής, της Ωκεανίας και της Βορείου Αμερικής. Το μουσείο προχώρησε και στην έκδοση βιβλίου με το οπτικό υλικό και μια σειρά από δοκίμια σχετικά με τον πρωτογονισμό στα έργα του Gauguin, των φωβιστών, του Picasso, του Brancusi, των Γερμανών εξπρεσιονιστών, του Modigliani, του Klee, του Giacometti, και άλλων.
 |
| Εξώφυλλο βιβλίου |
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!