Ο ίδιος δεν έγραψε ποτέ ούτε μία λέξη, καθώς θεωρούσε πως ο γραπτός λόγος φυλάκιζε την γνώση. Διακύρρητε πως δεν ήταν δάσκαλος και η μόνη του πρακτική ήταν να συνομιλεί με ανθρώπους που συναντούσε στους δρόμους της πόλης. Η φιλοσοφία, αλλά και η ιστορία του, έχει διασωθεί σε μεγάλο βαθμό μέσα από το έργο του Πλάτωνα. Ο Σωκράτης αποτυπώνεται ως ένας άνθρωπος που μιλούσε με τρόπο ευθύ, φαίνεται είρωνας, θαρραλέος, ευφυής, απίστευτα χαρισματικός, αλλά και απόλυτα εξοργιστικός.
Στους διαλόγους του, ο Σωκράτης ξεκινούσε με κάποια ηθική ερώτηση, ανέφερε πως ο ίδιος δεν γνώριζε τον ορισμό μιας ιδέας και ζητούσε από τον συνομιλητή να του τον εξηγήσει. Όσο ο συνομιλητής του προσπαθούσε να προσδιορίσει ιδέες, όπως η αρετή, η γνώση ή η ευτυχία, ο Σωκράτης εντόπιζε αντιφάσεις και έθετε επιπλέον ερωτήσεις. Ο συνομιλητής του αναγκαζόταν, με τον τρόπο αυτό, να αναδιαμορφώσει τους ορισμούς που έδινε, να επανεξετάσει τις ιδέες του και, ίσως, να τις βελτιώσει.
Η μέθοδος του, σήμερα, ονομάζεται μαιευτική, καθώς συγκρίνεται με τον ρόλο της μαίας που βοηθάει στην γέννα, επάγγελμα μάλιστα που ασκούσε και η μητέρα του Σωκράτη. Όπως υπάρχει η έμφυτη ικανότητα να γεννάμε παιδιά, αντίστοιχα έχουμε και την ικανότητα να εξάγουμε φιλοσοφικές αλήθειες, αν χρησιμοποιήσουμε το μυαλό μας. Ο Σωκράτης με τους διαλόγους του βοηθούσε να γεννηθούν οι ιδέες και η ορθή γνώμη των συνομιλητών του, διότι η αληθινή γνώση βρισκόταν ήδη μέσα τους.
Με το πρόσχημα ότι είναι αδαής και ζητάει βοήθεια για να μάθει, έδινε ένα προβάδισμα στον συνομιλητή να εκφράσει την άποψή του. Δίνοντας, έπειτα, έμφαση στους ορισμούς και διαιρώντας την έννοια σε μικρότερα μέρη, έθετε νέα ερωτήματα εκμεταλλευόμενος τα σημεία που ο ορισμός χώλαινε. Ανέλυε κάθε σημείο ξεχωριστά, και στην συνέχεια προσπαθούσε να τα συνθέσει σε μια γενικότερη ιδέα, στην οποία, όμως, τα κενά και οι αντιφάσεις ήταν έκδηλα. Ο στόχος του Σωκράτη ήταν να συνειδητοποιήσουν οι άνθρωποι ότι αυτά που θεωρούν απλά και στοιχειώδη, τελικά δεν τα γνωρίζουν. Μόνο όταν διακρίνουμε τις ατέλειες και τις αδυναμίες των συλλογισμών μας, μπορούμε να φτάσουμε στις θεμελιώδεις αλήθειες.
Ο Σωκράτης ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής στην εποχή του, και η ειρωνεία τού να παριστάνει τον ανόητο ήταν το σήμα κατατεθέν του, κάνοντας τον ιδιαιτέρως εκνευριστικό στους συνομιλητές του. Όταν οι συζητήσεις ήταν δημόσιες, οι συναντήσεις μετατρέπονταν σε γελοιοποίηση, αποδεικνύοντας ότι οι ισχυροί άντρες της Αθήνας δεν γνώριζαν όσα ισχυρίζονταν ότι γνωρίζουν. Η Αθήνα μοιάζει με μια τεμπέλικη φοράδα, έλεγε ο Σωκράτης, και ο ίδιος με μια αλογόμυγα, που την τσιμπάει δυνατά στα πλευρά για να την ξυπνήσει. Φυσικά, όταν κάποιος εγείρει ερωτήματα για κατεστημένες ιδέες και παραδόσεις, αμφισβητεί θεούς και νόμους και προκαλεί τους ανθρώπους να σκέφτονται για τον εαυτό τους, αποτελεί κίνδυνο για το κράτος και αποκτά ισχυρούς εχθρούς. Αυτό συνέβη και στην περίπτωση του, έτσι ο Σωκράτης καταδικάστηκε για ασέβεια και διαφθορά των νέων και οδηγήθηκε σε θάνατο.
 |
| Jacques-Louis David, Ο θάνατος του Σωκράτη, 1787 |
Υπάρχει μια αναφορά ότι, ένας Αθηναίος ρώτησε στο Μαντείο των Δελφών ποιος ήταν ο σοφότερος πολίτης της Αθήνας και ο χρησμός υπέδειξε τον Σωκράτη. Όταν το έμαθε ο ίδιος, απόρησε, διότι το μόνο που έκανε ήταν να μην υποκρίνεται ότι γνωρίζει όσα δεν γνωρίζει.
Πράγματι, είναι πολλά αυτά που ξεπερνούν τις γνώσεις, ή ακόμα και την αντίληψή μας. Ένας άνθρωπος μπορεί να κατέχει γνώση για κάτι σε μεγάλο βαθμό, αλλά ποτέ όλη τη γνώση. Ένας κορυφαίος στον τομέα του γιατρός, πιθανόν δεν ξέρει να σπείρει. Η διαπίστωση πως τα πράγματα που γνωρίζουμε είναι πάντοτε λιγότερα από όσα υπάρχουν για να μάθουμε είναι μια θεμελιώδης αλήθεια. Αν ακολουθήσουμε το παράδειγμα του Σωκράτη η μόνη γνώση που θα μάθουμε να αξιώνουμε για τον εαυτό μας, είναι ότι δεν γνωρίζουμε τίποτα.
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!