Η διαβίωση στο εσωτερικό ενός σχετικά κλειστού ιδρύματος, όπως μια φυλακή, δύναται να οδηγήσει στο φαινόμενο του ιδρυματισμού. Πρόκειται για μια φάση κοινωνικοποίησης του έγκλειστου με βάση τις δομές του ιδρύματος, οι οποίες διαφέρουν από τις κοινωνικές συνθήκες του έξω κόσμου. Η προσαρμογή του έγκλειστου στην καθημερινότητα και τους κανόνες του ιδρύματος συχνά αντιστρατεύεται και την μετέπειτα επανένταξή του στην ελεύθερη κοινωνία.
Η αναγκαστική διαβίωση σε έναν φορέα ιδρυματικής μορφής και η στέρηση της ελευθερίας, πολλές φορές συνοδεύεται με παλινδρόμηση σε πρώιμα στάδια της ψυχοδιανοητικής εξέλιξης του ατόμου, επομένως και σε έκπτωση μιας σειράς δεξιοτήτων του. Οι φυλακές, όπως και κάθε κλειστό ίδρυμα, λειτουργούν σαν μια μικρή και αυταρχική κοινωνία με συνθήκες κοινωνικής αποστέρησης, αποκλεισμού και πλήρους εξάρτησης. Ο προγραμματισμός της καθημερινότητας και ο απόλυτος ετεροκαθορισμός σε ένα ίδρυμα, οδηγεί στην ακύρωση της υποκειμενικής αίσθησης των καταστάσεων, αφού το άτομο δεν διαχειρίζεται πλέον αυτοβούλως το χρόνο του, τον χώρο του, τις δραστηριότητες ή την διατροφή του. Το άτομο εντάσσεται σε μια καθημερινότητα όπου είναι απαγορευμένη οποιαδήποτε προσωπική απόφαση για τον εαυτό του.
Κατά την διάρκεια μιας δευτερογενούς κοινωνικοποίησης στα πλαίσια ενός καταστήματος κράτησης, το άτομο αφομοιώνει τους τρόπους συμπεριφοράς, τις αξίες, τους ρόλους, τα κοινωνικά έθιμα και τα συναισθήματα της έγκλειστης κουλτούρας δεχόμενο ως πραγματικό κόσμο, τον κόσμο του εγκλήματος. Επαναδομεί μια νέα προσωπικότητα με γνώμονα το καθεστώς της φυλακής και τους σωφρονιστικούς στόχους. Ο βαθμός κοινωνικοποίησής του στο σύστημα της φυλακής συνδέεται άμεσα και δραστικά με την αποκοινωνικοποίηση σε σχέση με το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Το φαινόμενο του ιδρυματισμού αποτελεί την εκδήλωση μιας απόλυτης σχέσης εξάρτησης του έγκλειστου με το θεσμό του ιδρύματος. Εναλλακτικοί όροι που χρησιμοποιούνται για το φαινόμενο είναι η φυλακοποίηση και η δεσμωτηριοφιλία, ενώ σχετιζόμενες καταστάσεις είναι η ιδρυματική νεύρωση και η κοινωνική κατάρρευση.
Καταλυτικός παράγοντας για την ανάπτυξη του ιδρυματισμού είναι η διάρκεια της στερητικής της ελευθερίας ποινής, καθώς η εξάρτηση αναπτύσσεται κατά κανόνα με την μακροχρόνια κράτηση. Επιπρόσθετα, στην ανάπτυξη του ιδρυματισμού συμβάλλουν η ασταθής προσωπικότητα του ατόμου, η τοποθέτηση και η συναναστροφή του με συγκρατούμενους που εμπλέκονται σε βίαιες δραστηριότητες και η μη πραγματοποίηση προγραμμάτων δημιουργικής απασχόλησης κατά την διάρκεια της φυλάκισης.
Ένας κατάδικος μπορεί να ιδρυματοποιηθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε όταν έρθει η ώρα της αποφυλάκισής του να μην θέλει να φύγει από το κέντρο κράτησης, καθώς αυτό θεωρείται το μοναδικό φυσικό πλαίσιο και η ζωή εκτός αυτού φαντάζει τρομακτική και αδιανόητη. Η τοποθέτηση στην ελεύθερη κοινωνία συνδέεται με μια αίσθηση ριζικής αναδιάταξης και εκτοπισμού υπό τον φόβο της κοινωνικής απαξίωσης, του στιγματισμού και του εκπεσμού του εαυτού. Το άτομο καλείται μετά από χρόνια να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του, στοιχείο που του δημιουργεί άγχος επιβίωσης.
Γνωρίσματα του ιδρυματισμού είναι η σωματική αυτό-εγκατάλειψη, το πρώιμο γήρας, η ανυπαρξία δραστηριότητας και η έντονη ευερεθιστότητα. Η απελπισία και οι μειωμένες προσδοκίες είναι τα βασικά συναισθήματα του ιδρυματοποιημένου έγκλειστου. Σε ακραίες περιπτώσεις αναπτύσσονται νοητικές δυσλειτουργίες και το άτομο μπορεί να φτάσει μέχρι και στην αυτοκτονία.
Στην ψυχική υγεία και την αποφυγή του ιδρυματισμού κεντρικό ρόλο παίζουν οι επαφές και η επικοινωνία του κρατουμένου με τον έξω κόσμου κατά την διάρκεια της εγκλεισμού. Η ενημέρωση του έγκλειστου για τα όσα συμβαίνουν στην εκτός φυλακής πραγματικότητα, από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που επιτρέπονται εντός φυλακής, αποτελεί το πρώτο βήμα για να μένει συνδεδεμένος και να κατανοεί τον τρόπο που ο κόσμος μεταβάλλεται στα χρόνια της κράτησής του.
Καθοριστικές είναι οι επισκέψεις και οι επαφές με τους ανθρώπους που συνδέονται με την προηγούμενη ελεύθερη ζωή του. Όσο ο έγκλειστος διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με το συγγενικό και το φιλικό του περιβάλλον υπάρχει ένα ηθικό και υλικό στήριγμα που τον βοηθά να ανταπεξέλθει με υπομονή στην κράτησή του και να αντιμετωπίσει με αισιοδοξία την κοινωνική προσαρμογή μετά την απόλυσή του. Στο πλαίσιο αυτό έχουν θεσπιστεί και οι άδειες των κρατουμένων, που συμβάλλουν στην ομαλή επαναφορά στο ελεύθερο κοινωνικό περιβάλλον μετά την έκτιση της ποινής και στην διατήρηση ισχυρών δεσμών με τα οικεία πρόσωπα.
Ο ιδρυματισμός αποτελεί ένα από τα αντικείμενα που πραγματεύεται η ταινία Shawshank Redemption (στην Ελλάδα παρουσιάστηκε ως Τελευταία Έξοδος: Ρίτα Χέιγουορθ). Έχοντας ως κεντρικό σκηνικό την φυλακή Shawshank, παρουσιάζεται η διαδικασία αποδόμησης της προσωπικότητας των κρατουμένων κατά την διάρκεια του εγκλεισμού τους.
Ο ηλικιωμένος χαρακτήρας Brooks είναι έγκλειστος πενήντα χρόνια και απασχολείται με την βιβλιοθήκη της φυλακής, όπου νιώθει χρήσιμος και σημαντικός. Όταν φτάνει η στιγμή της αποφυλάκισής του αρνείται πεισματικά να φύγει, καθώς έξω θα είναι ένας ''άχρηστος κατάδικος με αρθρίτιδα''. Βγαίνοντας στην κοινωνία αδυνατεί να ακολουθήσει την ταχύτητα της ζωής και τις αλλαγές του κόσμου από την νεαρή του ηλικία. Στο γράμμα που στέλνει στους φίλους του στην φυλακή αναφέρει: ''Δεν μπορώ να κοιμηθώ τις νύχτες. Βλέπω κακά όνειρα, σαν να πέφτω. Ξυπνάω τρομαγμένος. Κάποιες φορές χρειάζομαι λίγο χρόνο για να θυμηθώ που βρίσκομαι. Μάλλον θα έπρεπε να πάρω ένα όπλο και να ληστέψω το Foodway για να με στείλουν σπίτι''.
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!