Οι μέλισσες είναι από τους βασικότερους εξισορροπιστές της φύσης, προσφέροντας με προσήλωση τις υπηρεσίες τους στην Γη για εκατομμύρια χρόνια. Η θέση τους στο οικοσύστημα είναι τόσο σημαντική που συχνά αναφέρεται πως μια πιθανή εξαφάνισή τους θα οδηγούσε την ανθρωπότητα στην πείνα και τον θάνατο. Τι τις καθιστά όμως τόσο απαραίτητο έντομο για το περιβάλλον;
Οι μέλισσες ζουν σε κυψέλες, σχηματίζοντας κοινωνίες με σαφή ιεραρχία. Ανάμεσα στις μερικές χιλιάδες μέλισσες ξεχωρίζει η βασίλισσα που έχει ως μόνη αποστολή τον πολλαπλασιασμό του σμήνους, γεννώντας έως και 1500 αυγά ημερησίως. Τα υπόλοιπα μέλη, που ονομάζονται εργάτριες, έχουν ποικίλες αρμοδιότητες εντός και εκτός της κυψέλης, τις οποίες μάλιστα εκτελούν με απόλυτη ακρίβεια και πειθαρχία. Μία από τις σημαντικότερες εργασίες είναι και η συλλογή γύρης, με σκοπό την τροφή των προνυμφών, την αποθήκευση στην κηρήθρα και την παραγωγή μελιού.
Το σώμα των μελισσών καλύπτεται από ένα στρώμα χνουδιού, το οποίο βοηθά τους κόκκους γύρης να προσκολλώνται επάνω τους. Επιπλέον, στα πίσω πόδια τους υπάρχει μια δομή, που ονομάζεται καλάθι γύρης, και το χρησιμοποιούν για την αποθήκευση και την μεταφορά των κόκκων. Μόλις προσεγγίσουν ένα άνθος οι μέλισσες, με την βοήθεια των πίσω ποδιών συλλέγουν την γύρη και με την γλώσσα τους ροφούν το νέκταρ. Αφού τα αναμείξουν τα αποθηκεύουν σε ένα σημείο της κοιλιάς τους που ονομάζεται πρόλοβος. Όπως κινείται στο επόμενο λουλούδι σκορπά ένα κομμάτι της γύρης που κουβαλά στο σώμα της. Η διαδικασία αυτή ονομάζεται επικονίαση, είναι καθοριστική για την αναπαραγωγή των φυτών και αποτελεί την σημαντικότερη προσφορά της μέλισσας στο περιβάλλον.
Τα φυτά που έχουν άνθος παράγονται με αμφιγονία, και μπορεί να είναι αρσενικά ή θηλυκά. Στο αρσενικό άνθος υπάρχουν οι στήμονες, οι οποίοι αποτελούνται από το νήμα και τους ανθήρες. Στους ανθήρες βρίσκονται οι γυρεόκοκκοι, που περιέχουν τους αρσενικούς γαμέτες του φυτού. Αντίστοιχα, στο θηλυκό άνθος υπάρχει ο ύπερος, όπου βρίσκονται το στίγμα, ο στύλος και η ωοθήκη. Οι θηλυκοί γαμέτες του φυτού βρίσκονται στις σπερματικές βλάστες, εντός της ωοθήκης. Για να γονιμοποιηθεί το άνθος και να προσφέρει καρπό πρέπει οι γυρεόκοκκοι από τους ανθήρες να μεταφερθούν στο στίγμα του υπέρου. Ορισμένα φυτά, όπως η πορτοκαλιά και η βελανιδιά, έχουν τόσο αρσενικούς όσο και θηλυκούς γαμέτες επομένως η γονιμοποίηση γίνεται εντός του άνθους. Στην περίπτωση των θηλυκών φυτών η γονιμοποίηση απαιτεί την επικονίαση. Καρπούζια, ηλιοτρόπια, φράουλες, ροδάκινα, κρεμμύδια, σκόρδα, μελιτζάνες, αγγούρια, κουνουπίδια, αμύγδαλα, μήλα είναι μόλις κάποια από τα φυτά αυτού του είδους.
Σημαντικός επικονιαστής είναι ο άνεμος, ωστόσο λόγω της απροσδιόριστης κίνησής του δεν είναι ιδιαίτερα αποδοτικός. Ένας μικρός αριθμός φυτών που βρίσκονται σε ποτάμια και ρέματα, επικονιάζονται από το νερό. Επίσης, κάποια πουλιά αλλά και νυχτερίδες μεταφέρουν μικρές ποσότητες γύρης. Τα έντομα, επομένως, είναι οι πιο στοχευμένοι και αποδοτικοί επικονιαστές στην φύση, καθώς μπορούν να μπουν στο εσωτερικό του άνθους και να μεταφέρουν συστηματικά μεγάλες ποσότητες. Τα φυτά, με την σειρά τους, καθώς βασίζονται στα έντομα για την αναπαραγωγή τους, έχουν προσαρμοστεί ώστε να γίνονται ελκυστικά προς αυτά. Τα έντονα χρώματα, τα δυνατά αρώματα και η μορφολογία των ανθών προσελκύει τα έντομα, ώστε να πραγματοποιηθεί η μεταφορά γύρης. Σκαθάρια και πεταλούδες πραγματοποιούν επίσης μεταφορές, ωστόσο οι μέλισσες αποτελούν περίπου το 80% των επικονιαστικών εντόμων!
Οι μέλισσες επικονιάζουν δισεκατομμύρια φυτών κάθε χρόνο, συμπεριλαμβανομένων γεωργικών καλλιεργειών αλλά και άγριων φυτών, που στην συνέχεια χρησιμεύουν ως ζωτική πηγή τροφής για τα άγρια ζώα. Επιπλέον, καθώς οι γυρεόκοκκοι κατά κανόνα δεν μεταφέρονται στον ύπερο ίδιου άνθους, εξασφαλίζεται η γενετική ποικιλομοφία, διατηρώντας την οικολογική ισορροπία και την βιοποικιλότητα στην φύση.
Από τα 100 είδη των καλλιεργειών που παράγουν το 90% της παγκόσμιας τροφής τα 71 επικονιάζονται από τις μέλισσες. Αξίζει να ερμηνεύσουμε αυτή την αναλογία, για να συνειδητοποιήσουμε πως πρόκειται για το ένα τρίτο της παγκόσμιας παραγωγής τροφίμων. Κάθε τρίτη κουταλιά φαγητού την χρωστάμε στις μέλισσες!
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει παρατηρηθεί από μελισσοκόμους ασυνήθιστα ταχεία μείωση του πληθυσμού των μελισσών. Η βασικότερη αιτία αυτού φαίνεται να είναι η χρήση τοξικών φυτοφαρμάκων και παρασιτοκτόνων, όπως τα νεονικοτινοειδή, σε καλλιέργειες. Συλλέγοντας γύρη και νέκταρ από αυτά, οι μέλισσες προσλαμβάνουν ουσίες που βλάπτουν το νευρικό τους σύστημα, οδηγώντας τους σε παράλυση ή και θάνατο. Μια πιθανή εξαφάνιση των μελισσών θα μείωνε δραστικά την επικονίαση, θα οδηγούσε αδιαμφισβήτητα σε μείωση της γεωργικής παραγωγής, η οποία θα επηρεάσει άμεσα και την κτηνοτροφία λόγω έλλειψης τροφής των ζώων, και ακολούθως φυσικά και τον άνθρωπο.
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!