Ο Erich Fromm στο βιβλίο του ''Να έχεις ή να είσαι'' μιλά για μια θεμελιώδη διαφοροποίηση στην οπτική της ζωής και του κόσμου. Μέσα από μια εκτενή και ενδιαφέρουσα καταγραφή των δύο πλευρών, ο αναγνώστης καλείται να αναγνωρίσει την διαφορά ανάμεσα στα αποκτήματα και τα βιώματα.
Ο συλλογισμός του Fromm ξεκινά από την δομή της βιομηχανικής εποχής. Χωρίς αμφιβολία ζούμε στην εποχή της απεριόριστης προσφοράς και ζήτησης σε όλους τους τομείς. Στο εργασιακό κομμάτι της ζωής μας παράγουμε, ενώ στον ελεύθερο μας χρόνο καταναλώνουμε, ώστε να υπηρετούμε σαν κοινωνικό σύνολο το ιδανικό της Επίγειας Πολιτείας της Προόδου. Στον αντίποδα κοινωνίες που δεν κυνηγούν την ανάπτυξη θεωρούνται ''πρωτόγονες'' και τα μέλη τους ''απολίτιστα''.
''Είμαστε μια κοινωνία ασύλληπτα δυστυχισμένων ανθρώπων: μοναχικοί, αγχώδεις, καταπιεσμένοι, καταστροφικοί, εξαρτημένοι- άνθρωποι που νιώθουμε ευχαρίστηση όταν σκοτώνουμε την ώρα μας, ενώ τόσο σκληρά έχουμε προσπαθήσει να την εξοικονομήσουμε''.
Το Έχειν και το Είναι
Ο τρόπος ζωής με βάση το έχειν στηρίζεται στην απόκτηση ιδιοκτησίας και στο απεριόριστο δικαίωμα διαφύλαξης της. Οι σύγχρονοι άνθρωποι μπορούν να αναγνωρίσουν τους εαυτούς τους μέσα στην φράση ''είμαι ό,τι έχω και ό,τι καταναλώνω'' καθώς η ταυτότητα του ατόμου διαμορφώνεται σε άμεση συνάρτηση με την οικονομική του επιφάνεια. Το αίσθημα ιδιοκτησίας προεκτείνεται και σε άλλες σχέσεις, ιδέες, πεποιθήσεις, ακόμα και συνήθειες.
Ο περισσότερος κόσμος βλέπει τον τρόπο ζωής με βάση το έχειν σαν την πιο φυσική μορφή ύπαρξης. Από την άλλη, το είναι φαίνεται μια έννοια πιο πολύπλοκη. Το έχειν αναφέρεται σε πράγματα, τα οποία ως υλικά είναι συγκεκριμένα και περιγράφονται. Το είναι αναφέρεται στην εμπειρία και η ανθρώπινη εμπειρία δεν περιγράφεται. Ακόμα και οι λέξεις που δηλώνουν την εμπειρία, δεν είναι εμπειρία.
Σε μια προσπάθεια να αποσαφηνίσει τις δύο έννοιες, ο Fromm αντιπαραβάλει καταστάσεις παρουσιάζοντας τις αντίθετες οπτικές. Για παράδειγμα, στην διαδικασία της μάθησης, το έχειν σκοπεύει να αποθηκεύσει γνώσεις στην μνήμη, να ταξινομήσει πληροφορίες, να κρατήσει σημειώσεις. Το είναι αντιμετωπίζει την μάθηση ως ερέθισμα για παραγωγική σκέψη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται: ''Με βάση το είναι, άριστη γνώση είναι το να γνωρίζεις όλο και πιο βαθιά. Με βάση το έχειν, να έχεις όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις''.
Αντίστοιχα αν φανταστούμε μια τυπική συζήτηση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους, όπου ο Α έχει τη γνώμη Χ και ο Β την γνώμη Ψ, ο καθένας ταυτίζεται με την γνώμη του. Και οι δύο φοβούνται να αλλάξουν τη γνώμη αυτή, ακριβώς γιατί τους ανήκει, κι επομένως η απώλειά της θα σήμαινε ένα είδος φτώχειας. Σε μια συζήτηση με βάση το είναι οι άνθρωποι απαντούν αυθόρμητα και παραγωγικά. Ξεχνούν τα πάντα για τον εαυτό του, τις γνώσεις και τις θέσεις που κατέχουν, και αναδημιουργούν τη σκέψη τους μέσα από την ίδια την συζήτηση.
Επίσης, το να αγαπά κανείς, συχνά θεωρείται δραστηριότητα του είναι, καθώς συνδέεται με την φροντίδα και την προσφορά. Όταν η αγάπη βιώνεται με βάση το έχειν, κλείνει μέσα της τον περιορισμό, τη φυλάκιση, τον έλεγχο του αντικειμένου που κάποιος αγαπάει.
Παράλληλα, υπάρχουν και πτυχές που η διάκριση ανάμεσα στο έχειν και το είναι δυσκολεύει. Το εγώ μας είναι το πιο σημαντικό αντικείμενο της συναισθηματικής μας ιδιοκτησίας, γιατί περιλαμβάνει πολλά πράγματα: το σώμα μας, το όνομά μας, την κοινωνική μας θέση, τα αποκτήματα μας, την γνώση μας, την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και την εικόνα που θέλουμε να έχουν οι άλλοι για μας. Αλλά το σημαντικό δεν είναι τόσο το περιεχόμενο του εγώ όσο το ότι αισθανόμαστε το εγώ σαν κάτι που κατέχουμε και ότι αυτό το ''πράγμα'' αποτελεί τη βάση της αίσθησης του είμαι.
Θα πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως να ζεις χωρίς να έχεις τίποτα, είναι πρακτικά ανέφικτο. Η ανθρώπινη ύπαρξη απαιτεί να έχουμε, να φυλάγουμε, να φροντίζουμε και να χρησιμοποιούμε ορισμένα πράγματα για να μπορούμε να επιβιώσουμε. Αυτό ισχύει και για το σώμα μας, την τροφή, το καταφύγιο, τα ρούχα και τα εργαλεία, που χρειάζονται για τις ανάγκες μας. Αυτός ο τύπος του έχειν μπορεί να ονομαστεί υπαρξιακό έχειν, γιατί η ρίζα του βρίσκεται μέσα στην ανθρώπινη ύπαρξη.
''Η αλήθεια είναι ότι και οι δύο τρόποι ζωής, με βάση το έχειν και το είναι βρίσκονται μέσα στις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης: η βιολογική μας ορμή για επιβίωση δυναμώνει την τάση του έχειν και η βαθιά ριζωμένη επιθυμία να υπάρχουμε δυναμώνει το είναι''.
Τελικά Να έχεις ή Να είσαι;
Κλείνοντας, ο αναγνώστης του βιβλίου, ηθελημένα ή μη, έρχεται αντιμέτωπος με το ερώτημα: Τελικά να έχεις ή να είσαι;
Ο συγγραφέας, τασσόμενος υπέρ του είναι από την πρώτη ακόμα σελίδα, καταλήγει να προτείνει τρόπους για να μεταφερθούμε σε μια ευρύτερη κοινωνία του είναι. Και πράγματι, μοιάζει μια κοινωνία, αν μη τι άλλο, πιο ανθρώπινη.
Αλλά ίσως τελικά η απάντηση στο ερώτημα να μην είναι καμία από τις δύο. Ανάμεσα στο να έχεις και στο να είσαι, υπάρχει και η επιλογή του να γίνεσαι. Να γίνεσαι κάθε μέρα ένας καινούριος άνθρωπος που θα είναι πότε πιο κερδισμένος και πότε πιο χαμένος. Κάποιες φορές θα έχεις, και θα αποκτάς για να χαίρεσαι εσύ ή για να χαρίζεις. Και άλλες φορές θα βιώνεις, δυνατά και στιγμιαία, όχι μόνο για να είσαι αλλά κυρίως για να αναπτύσσεσαι. Και θα μαθαίνεις, πότε πιο βαθιά, και πότε πιο πολλά.
Και πάντα θα γίνεσαι..
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!