Το ερώτημα ΄΄Τι είναι καλλιτέχνης;΄΄, είναι δύσκολο να απαντηθεί με απόλυτη σαφήνεια. Η καλλιτεχνική ιδιότητα αποτελεί ζωντανό οργανισμό που αναπτύσσεται και τροποποιείται μαζί με τις κοινωνικές συνθήκες της εκάστοτε εποχής. Επιχειρώντας μια ιστορική αναδρομή στον κοινωνικό ρόλο των καλλιτεχνών θα βρούμε έντονες διαφοροποιήσεις, καθώς η σημερινή καταξίωση αποτελεί σχετικά πρόσφατη κατάκτηση.
Ξεκινώντας από την ελληνική αρχαιότητα και την λαμπρή καλλιτεχνική άνθηση που την χαρακτηρίζει, βλέπουμε ποιητές σαν τον Όμηρο και τον Ησίοδο να θεωρούνται σοφοί και θεόπνευστοι δάσκαλοι. Το ίδιο δεν ισχύει για εκείνους που ασχολούνται με τη ζωγραφική και τη γλυπτική, τους οποίους αντιμετώπιζαν ως απλούς τεχνίτες και την τέχνη τους ως ένα χειροτεχνικό επιτήδευμα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι αντίθετα με την υποτίμηση για τους ίδιους τους δημιουργούς, η οποία αντανακλά την περιφρόνηση της κοινωνικής ελίτ της εποχής για τη χειρωνακτική εργασία, τα έργα τέχνης χαίρουν ιδιαίτερης εκτίμησης και σεβασμού, εξαιτίας του κεντρικού τους ρόλου στη θρησκευτική λατρεία και στην πολιτική ζωή.
Nino Pisano, Απελλής ζωγραφίζοντας, 1334-1336
Στην μεσαιωνική εποχή ο ρόλος του καλλιτέχνη φαίνεται να αποτυπώνεται στην φράση ΄΄δούλος του Θεού΄΄, κάτι που φυσικά συμπορεύεται με την αντίληψη του κόσμου ως δημιούργημα του Θεού και οδηγεί σε έργα άγνωστων καλλιτεχνών, ή στην καλύτερη περίπτωση σύντομες αναφορές τους σε κείμενα.
Ως πρώτη ιστορική τομή στην ιδιότητα, τον ρόλο και την κοινωνική θέση του καλλιτέχνη αδιαμφισβήτητα μπορούμε να ορίσουμε την εποχή της Αναγέννησης, όπου στα πλαίσια του ουμανισμού γίνεται λόγος για την ιδιοφυΐα του καλλιτέχνη. Οι καλλιτέχνες καταφέρνουν να τοποθετήσουν την ζωγραφική και την γλυπτική δίπλα στις ελεύθερες τέχνες, ενώ περιβάλλουν το όνομά τους με δόξα. Αξίζει να σημειωθεί, αφ’ ενός, το γεγονός ότι εντοπίζουμε μια πληθώρα αυτοπροσωπογραφιών, με στόχο οι καλλιτέχνες να συγκαταλέξουν τον εαυτό τους στα μέλη της ανώτερης κοινωνίας, που κατά κανόνα παρουσιάζονταν στα πορτρέτα. Αφ’ ετέρου, την ίδια εποχή πληθαίνουν τα ενυπόγραφα έργα.
Rafael, Αυτοπροσωπογραφία, 1505
Στους αιώνες που ακολουθούν η τέχνη απομακρύνεται σταδιακά από τον αντικειμενικό και ορατό κόσμο, ενώ η κοινωνία επαναπροσδιορίζει την σχέση της με την εκκλησιαστική εξουσία. Οι καλλιτέχνες βιώνουν μια πρωτοφανή ελευθερία και αναδεικνύονται ως άτομα πλέον, που μάλιστα ανοίγουν τον δρόμο για μια νέα θέαση του κόσμου. Δεν μπορούμε να θεωρήσουμε τυχαίο το ότι στην εποχή αυτή εμφανίζεται η έννοια της ΄΄πνευματικής ιδιοκτησίας΄΄ και η προσπάθεια της νομικής προστασίας της.
Στα τέλη του 19ου αιώνα γεννιέται η μοντέρνα τέχνη, ενώ φτάνοντας στον 20ο εμφανίζονται ισχυρές καλλιτεχνικές προσωπικότητες και επισκιάζονται παλιοί θεσμοί, όπως οι Ακαδημίες. Για πρώτη φορά ο καλλιτέχνης δεν αποτυπώνει απλά μορφές, αλλά κινείται με βάση την καλλιτεχνική καινοτομία και την κοινωνική πράξη. Αποτελεί έναν ήρωα που αναλαμβάνει τον ρόλο του δημιουργού.
David Douglas Duncan , Ο Πικάσσο σε εργασία, 1956-1961
Φτάνοντας στην σύγχρονη εποχή και αναγνωρίζοντας τον σημαίνοντα ρόλο που έχει αναλάβει ο κόσμος της τέχνης φτάνουμε στο νεοσύστατο δημιούργημα του ‘καλλιτέχνη-σταρ’. Με έννοιες όπως το μάνατζμεντ και η εμπορική αξία να είναι καθοριστικές, ο ρόλος του καλλιτέχνη εξετάζεται σε ένα ευρύτερο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο. Στο ίδιο συμπέρασμα μας οδηγεί και η τάση για βιογραφικές λεπτομέρειες του καλλιτέχνη. Είναι σύνηθες να υπάρχει μια μυθιστορηματική παρουσίαση της ζωής τους, αληθινή ή πλαστή. Σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη εποχή είμαι αμφιλεγόμενος ο ρόλος που θα πρέπει να έχει ένας καλλιτέχνης στην κοινωνική και πολιτική σφαίρα, γεγονός που ενισχύεται από τον μύθο της εκκεντρικής, ασυνήθιστης και ιδιόρρυθμης συμπεριφοράς τους.
Ο Damien Hirst με το έργο του For the Love of God, 2007
Εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε πως το μέλλον θα φέρει και άλλες αλλαγές. Ίσως ένας αμετάβλητος ορισμός του ρόλου του καλλιτέχνη είναι ανέφικτος στον ίδιο βαθμό που είναι αδύνατο να ορίσουμε την κοινωνία.
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like & Share!