Μελετώντας κανείς, έστω και επιφανειακά, την ιστορία της τέχνης εύκολα παρατηρεί πως δίνεται βάση, σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα, στην τέχνη που παράγεται από άντρες καλλιτέχνες. Ορμώμενη από την παρατήρηση αυτή η κριτικός τέχνης Linda Nochlin το 1971 θέτει το καίριο ερώτημα στο μνημειώδες δοκίμιό της "Γιατί δεν έχουν υπάρξει γυναίκες σπουδαίες καλλιτέχνιδες".
Σίγουρα υπάρχουν ορισμένα εξέχοντα ονόματα, όπως η Frida Kahlo ή η σύγχρονη Yayoi Kusama, όμως η προσέγγιση της Nochlin είναι διαφορετική.
 |
| Frida Kahlo, Self portrait dedicated to Dr. Eloeser, 1940 |
 |
| Yayoi Kusama, Polka dots installation, 2016 |
Για τη Nochlin είναι λανθασμένο να προσπαθούν οι φεμινίστριες είτε να ξεθάψουν κατορθώματα καλλιτέχνιδων του παρελθόντος, είτε να υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός διαφορετικού, γυναικείου, καλλιτεχνικού στιλ. Η ίδια πιστεύει πως πράγματι δεν υπήρξαν γυναίκες δημιουργοί αντίστοιχες των μεγάλων ονομάτων της τέχνης και πως δεν υπάρχουν κοινά χαρακτηριστικά θηλυκότητας.
"Όπως γνωρίζουμε όλοι, τα πράγματα έτσι όπως είναι τώρα και έτσι όπως υπήρξαν, στις τέχνες όπως και σε εκατοντάδες άλλους τομείς, είναι αποχαυνωτικά, καταπιεστικά και απογοητευτικά για όλους αυτούς, που ανάμεσά τους βρίσκονται και οι γυναίκες, που δεν είχαν την καλή τύχη να γεννηθούν λευκοί, κατά προτίμηση να ανήκουν στη μεσαία τάξη, και πάνω απ’ όλα να είναι άνδρες. Το λάθος δε βρίσκεται στις ορμόνες μας, στην έμμηνο ρύση ή στα εσωτερικά μας κενά, αλλά στους θεσμούς και την εκπαίδευσή μας. Στην πραγματικότητα, το θαύμα έγκειται στο γεγονός ότι, με δεδομένες τις συνθήκες ενάντια στις γυναίκες και τους έγχρωμους, τόσοι πολλοί και από τις δύο ομάδες κατάφεραν να επιτύχουν και να διαπρέψουν πραγματικά, μέσα στα χαλιφάτα των λευκών αρσενικών προνομίων όπως η Επιστήμη, η Πολιτική ή οι Τέχνες".
Το δοκίμιο εμπλέκει δεξιοτεχνικά την ίδια την έννοια της σπουδαίας τέχνης, τονίζοντας την δυσκολία του να οριστεί με σαφήνεια η φύση της. Σίγουρα υπάρχουν έργα ευρέως αποδεκτά ως αριστουργήματα, όπως η Μona Lisa του Leonardo da Vinci ή η Guernica του Pablo Picasso, αλλά γιατί τελικά αυτά θεωρήθηκαν αριστουργήματα, ενώ κάποια άλλα κρίθηκαν χαμηλότερης καλλιτεχνικής αξίας;
Η ιστορία της τέχνης βρίθει παραδειγμάτων όπου οι μεγάλοι ζωγράφοι αποδεικνύουν την ιδιοφυΐα τους από την παιδική ακόμη ηλικία. Πολλές είναι και οι ιστορίες όπου ως θαύμα διαμορφώνεται ένα επίτευγμα, δημιουργώντας έναν μύθο γύρω από καλλιτέχνες και έναν μαγικό μανδύα γύρω από έργα τέχνης, συνδέοντας προσωπικότητες όπως ο Raphael, o Van Gogh και ο Pollock υπό τον τίτλο της μεγαλοφυΐας.
 |
| Pablo Picasso, Guernica, 1937 |
 |
| Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503 |
Από την άλλη, στοιχεία όπως οι συνθήκες στις οποίες έζησε και δημιούργησε ο καλλιτέχνης (σημεία μείζονος σημασίας για την πορεία του έργου του), τείνουν να περνούν σε δεύτερη μοίρα. Η ιδέα του μυθολογικού ''χρυσού ψήγματος'' του καλλιτέχνη βρίσκεται πάνω από όλα. Παίρνοντας αυτό ως δεδομένο βρισκόμαστε μπροστά στον εξής συλλογισμό: αν οι γυναίκες είχαν το χρυσό ψήγμα της καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας θα φανερωνόταν. Αλλά δεν έχει φανερωθεί ποτέ. Επομένως, οι γυναίκες δεν έχουν το χρυσό ψήγμα της καλλιτεχνικής ιδιοφυΐας.
Αν ρίξουμε μια ψύχραιμη και αντικειμενική ματιά, όμως, στις συνθήκες κάτω από τις οποίες δημιουργείται η σπουδαία τέχνη, τα πραγματικά ερωτήματα του ιστορικού καλύπτουν ένα τελείως διαφορετικό φάσμα από αυτό της ιδιοφυΐας. Θα μπορούσε για παράδειγμα να αναρωτηθεί κανείς, σε ποια κοινωνικοοικονομική τάξη ανήκαν οι περισσότεροι καλλιτέχνες κατά την διάρκεια της ιστορίας της τέχνης; Σε ποιες κάστες; Σε ποιες υποομάδες; Πόσο είναι το ποσοστό των σπουδαίων καλλιτεχνών που προέρχονται από οικογένειες που είχαν σχέση με την ζωγραφική ή την γλυπτική;
Όλες οι γυναίκες καλλιτέχνιδες, όσο και αν διαφέρουν, με κάποιον τρόπο είναι συνδεδεμένες. Σημείο ταύτισης το γεγονός ότι όλες έκαναν ένα άνοιγμα σε ένα επάγγελμα όπου δεν έπαιρναν κανένα μέρος στον σχεδιασμό των κανόνων. Προσαρμόστηκαν και δούλεψαν σε ένα κόσμο που όλα τα δεδομένα ορίζονται από τους άντρες.
Η ιστορικός τέχνης Frances Borzello με την σειρά της αναφέρει: ''Οι γυναίκες καλλιτέχνιδες ήταν εισβολείς στον καλλιτεχνικό κόσμο, έναν κόσμο αντρικό, ο οποίος ισχυριζόταν ότι είναι ανοιχτός σε οποιονδήποτε είχε ταλέντο, ο όποιος όμως πρακτικά έκανε ελάχιστες κινήσεις για να καλωσορίσει τις γυναίκες''.
Ολόκληρο το κείμενο της Nochlin:
Ολόκληρο το κείμενο της Nochlin:
Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like και Share!