Όταν φταίμε όλοι, δεν φταίει κανείς

Στην κοινωνική ψυχολογία το φαινόμενο ονομάζεται διάχυση ευθύνης και αφορά την τάση των ατόμων να υποθέτουν ότι οι άλλοι θα αναλάβουν δράση για κάτι που συμβαίνει, με συνέπεια κανείς να μην αντιδρά.

Το ενδιαφέρον από τους ψυχολόγους στράφηκε σε αυτό το φαινόμενο μετά την σοκαριστική δολοφονία της Kitty Genovese. Η νεαρή κοπέλα έπεσε θύμα επίθεσης από
έναν μανιακό με μαχαίρι καθώς γύριζε σπίτι, αργά τη νύχτα, τον Μάρτιο του 1964. Το συμβάν διαδραματίστηκε σε μια συνοικία στη Νέα Υόρκη, η οποία χαρακτηρίστηκε από τον τύπο της εποχής "αξιοπρεπής γειτονιά". Οι κραυγές της και η μάχη που έδωσε έδιωξαν αρχικά τον επιτιθέμενο αλλά, βλέποντας ότι κανείς δεν ερχόταν να βοηθήσει τη γυναίκα, ο άντρας επιτέθηκε ξανά. Η Kitty συνέχισε να ζητά βοήθεια ανώφελα. Μαχαιρώθηκε οκτώ φορές και στη συνέχεια κακοποιήθηκε σεξουαλικά. Κατά τη διάρκεια της μισής περίπου ώρας που χρειάστηκε ο άντρας για να τελέσει το έγκλημα, ούτε ένας από τους γείτονες δεν την βοήθησε.

Catherine Susan Genovese

Περίπου μισή ώρα αφότου ξεκίνησε η επίθεση, το τοπικό αστυνομικό τμήμα δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από έναν ανώνυμο μάρτυρα. Την επόμενη μέρα, όταν η αστυνομία πήρε καταθέσεις από τους κατοίκους της περιοχής, τριάντα οκτώ άνθρωποι παραδέχτηκαν ανοιχτά ότι άκουσαν τις κραυγές. Όλοι είχαν χρόνο στην διάθεσή τους να δράσουν, έστω να καλέσουν την αστυνομία, αλλά δεν ενήργησαν.

Το εν λόγω περιστατικό, που έτυχε ακατάσβεστου ενδιαφέροντος από τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, έθεσε ως ερώτημα το πότε οι άνθρωποι θα βοηθήσουν σε μια επείγουσα κατάσταση. Βασική συνισταμένη των ερευνών που ακολούθησαν αποτέλεσε το κατά πόσο ο δυνητικός αρωγός είναι μόνος του ή μαζί με άλλους. Όπως μας είναι πλέον γνωστό, ένας μόνος παρατηρητής είναι πιο πιθανό να δράσει παρά οποιοσδήποτε από πολυάριθμους παρατηρητές. Ακόμα και το ίδιο άτομο μπορεί να επέμβει χωρίς δισταγμό όταν είναι μοναδικός παρευρισκόμενος, αλλά να μείνει αμέτοχο όταν ενταχθεί σε μια ομάδα παρατηρητών.  Στην παγκόσμια βιβλιογραφία αυτό μεταφέρθηκε ως "Bystander effect", ενώ στην ελληνική ως "Φαινόμενο του αμέτοχου παρατηρητή".

Θα ήταν εύκολο να χαρακτηρίσουμε τη μη βοήθεια σε ένα θύμα που αντιμετωπίζει μια περίσταση έκτακτης ανάγκης απλώς ως απάθεια. Ωστόσο, τα πειραματικά ευρήματα της κοινωνικής ψυχολογίας δείχνουν ότι η μη παροχή βοήθειας αυξάνεται ανάλογα με το μέγεθος της ομάδας των αυτοπτών μαρτύρων. Η παρουσία των άλλων είναι αυτή που αποτρέπει τους ανθρώπους από το να αντιδράσουν. Πιο συγκεκριμένα, όσο περισσότεροι άνθρωποι παρευρίσκονται, τόσο πιο αργή είναι η αντίδραση. Ακόμη χειρότερα, πολλοί από τους ανθρώπους που δεν αντιδρούν έχουν πεισθεί μέσα από την παθητική συμπεριφορά των υπολοίπων ότι η κατάσταση δεν αποτελεί περίσταση έκτακτης ανάγκης.

Το κατά πόσο ένα άτομο, μεμονωμένα, θα βοηθήσει εξαρτάται από τις συνέπειες μιας σειράς αποφάσεων. Θα πρέπει, αρχικά, να προσέξει το γεγονός, να το κρίνει ως περίπτωση έκτακτης ανάγκης, να αναλάβει την ευθύνη και μετά να δώσει την βοήθειά του. Επαγωγικά περιμένουμε ότι όπου είναι παρόντες πολλοί παρατηρητές, θα πρέπει να υπάρχει μια αντίστοιχα μεγαλύτερη πιθανότητα ότι κάποιος να βοηθήσει. Η συλλογιστική αυτή καταρρίπτεται διότι σε τέτοιου είδους καταστάσεις οι άνθρωποι είτε δεν μπαίνουν στην διαδικασία να αξιολογήσουν την κατάσταση είτε μεταθέτουν την ευθύνη στους υπόλοιπους παρευρισκόμενους.

Πριν βιαστούμε να ερμηνεύουμε το περιστατικό της Kitty Genovese ως κάτι που συνέβη σε μια άλλη εποχή, μια άλλη χώρα, μια άλλη κοινωνία, ας αναλογιστούμε ο καθένας για τον εαυτό του πόσες φορές έτυχε να αξιολογήσουμε την σοβαρότητα ενός συμβάντος στον δρόμο με βάση το αν έχει μαζευτεί κόσμος. Σε κάθε περίπτωση, ο καθένας από εμάς μπορεί να γίνει ο ένας που θα αναλάβει την ευθύνη. 

*Οι πληροφορίες για το κείμενο αντλήθηκαν από το βιβλίο 'Κοινωνική Ψυχολογία' των Hogg M.A. και Vaughan G.M. των εκδόσεων Gutenberg με ελληνική επιμέλεια της Αλεξάνδρα Χατζή. 

Η ιστορία της Kitty Genovese παρουσιάστηκε και στην ενδιαφέρουσα ταινία/ ντοκιμαντέρ "The Witness" του James Solomon.

Σου άρεσε το άρθρο που διάβασες; Κάνε Like και Share!